Oglądając polskie dachy pochyłe niezbyt często widzi się dachówki wentylacyjne. Dodatkowo ich usytuowanie na połaciach jest bardzo różne i zdarza się, że jest wyraźnie przypadkowe. W innych pokryciach jest podobnie lub gorzej, ponieważ wielu producentów nie ma w ofercie odpowiedników dachówek wentylacyjnych.
Tekst KRZYSZTOF PATOKA
Co gorsze, w dostępnych różnego rodzaju informacjach brakuje jednoznacznych kryteriów ich stosowania. Dlatego trzeba przypomnieć, że stosowanie dachówek i innych podobnych elementów wentylacyjnych jest ściśle związane z wentylacją dachów pochyłych lub ich pokryć. Konieczność ich zamontowania wynika z zasad tworzenia przestrzeni lub szczelin wentylacyjnych.
W Polsce już od dawna obowiązują reguły wentylowania pokryć dachowych zawarte w normie DIN 4108-3, która jest stosowana odkąd sprzedawane są dachówki i inne materiały dachowe pochodzące z Niemiec. Normę tę wprowadzają również „Wytyczne dekarskie. Zeszyt 1-3”, wydane przez Polskie Stowarzyszenie Dekarzy.
Według tych zasad powinno się montować nie tylko dachówki wentylacyjne, ale również inne elementy powodujące wymianę powietrza pod wszystkimi pokryciami dachów spadzistych. Zasada ich stosowania jest prosta. Muszą być zamontowane wtedy, gdy trzeba uzupełnić powierzchnię wlotu lub wylotu z przestrzeni wentylacyjnej, utworzonej pod pokryciem przez kontrłaty. Taka konieczność zachodzi najczęściej:
- w okapie, gdy jest on zbyt krótki, aby można było spełnić wymagania dotyczące powierzchni wlotu wynikające z normy DIN 4108-3 lub jego konstrukcja to uniemożliwia (na przykład w okapach z gzymsem);
- w kalenicy lub w narożu, gdy nie można zamocować pod gąsiorami odpowiednich taśm uszczelniających i jednocześnie wentylujących;
- w koszach, gdy mają one konstrukcję uniemożliwiającą przepływ powietrza pomiędzy połaciami łączącymi się w tym koszu i wtedy brakujące ilości powietrza dostarcza się przez wywietrzniki połaciowe;
- nad i pod szerokimi oknami dachowymi (szczególnie zespolonymi) oraz innymi instalacjami zagradzającymi przepływ powietrza pod pokryciem.
Wywietrzniki w koszach czy w okapie
Ze względu na działanie wentylacji, konstrukcje koszy możemy podzielić na dwie grupy. W pierwszej pod blachą zlewni może przepływać powietrze (fot. 2), a w drugiej grupie – nie (na przykład w koszach pogłębionych). Tam, gdzie pod zlewnią kosza powietrze może przepływać z jednej połaci pod pokrycie drugiej (fot. 2), z którą łączy je kosz, to nie trzeba tego powietrza pozyskiwać w inny sposób. W takiej sytuacji dachówki wentylacyjne lub inne wywietrzniki nie będą w koszu potrzebne. Jeśli kosz będzie pogłębiony lub wykonany w inny sposób, który zamyka przepływy powietrza z jednej połaci na drugą, to będą potrzebne wywietrzniki (fot. 3). Takie elementy są konieczne na tej połaci, która będzie miała za małe wloty w okapie. O wszystkim decydują obliczenia powierzchni wlotu do szczeliny wentylacyjnej, wykonane według normy DIN 4108-3.
Oczywiście uzupełnienie powierzchni wlotu może nastąpić również przez zamontowanie takich dodatkowych powierzchni tuż nad okapem. Jednak wszędzie tam, gdzie w okapie może zalegać śnieg lepiej jest uzupełniać powierzchnię wlotu trochę wyżej, czyli w koszu, bo tam rozszerza się powierzchnia połaci. Dach z fot. 3 jest zbudowany na budynku znajdującym się na stoku, gdzie zawsze w okapach dachów zalega śnieg. Z tego powodu lepiej było umieścić wywietrznik przy koszu.
W celu pogłębienia wiedzy na ten temat, rozpatrzmy konkretny przypadek w oparciu o rys.1, pokazujący dach z dużą lukarną. Lukarna ta powoduje, że część okapu zaznaczona literą B nie może dostarczać powietrza wentylującego powierzchnię połaci głównej, ani w jej fragmencie oznaczonym „1”, ani we fragmencie oznaczonym „2”. Kształt lukarny ogranicza również możliwość wentylowania pokrycia samej lukarny (połaci „3” i niewidocznej „4”). Połać „1” ma wlot dla powietrza wentylującego w części A, a połać „2” – w okapie C.
Rozpatrzmy dwa przypadki:
Przypadek 1. Wlot powietrza w okapie A i C jest wystarczająco ży, aby spełnić warunki normy (według rys. 4) dla powierzchni pokrycia z obu części połaci (A dla „1”, a C dla „2”). W tej sytuacji sposób wykonania wentylacji pokrycia na połaci „3” będzie zależał od sposobu wykonania kosza. Jeżeli kosz będzie pogłębiony, to powietrze nie może przepływać pod nim i połać „3” musi być wentylowana za pomocą dodatkowo wbudowanych wlotów powietrza (rys. 2 prawy dół). Jeżeli natomiast kosz jest wykonany ze zlewni zawieszonej na łatach i powietrze może pod nim przepływać (rys. 2 lewa góra), to trzeba będzie dołożyć elementów wentylacyjnych w okapie, aby sumaryczne pole ich wlotu odpowiadało warunkom normy, czyli wlot powinien mieć powierzchnię odpowiadającą 0,2% pola powierzchni dwóch połaci „2” + „3”.
Przypadek 2. Wlot powietrza w okapie A i C jest za mały, aby spełnić warunki normy (rys. 4) dla powierzchni pokrycia z obu części połaci (A za małe dla „1”, a C za małe dla „2”). Sposób wykonania wentylacji pokrycia na połaci „3” też będzie zależał od sposobu wykonania kosza, ale trochę inaczej. Jeżeli kosz będzie pogłębiony, to połać „3” musi być dodatkowo wentylowana za pomocą wbudowanych wlotów powietrza (rys. 3 prawy dół). Jednocześnie połać „2” też musi mieć wbudowaną dodatkową powierzchnię wlotów w postaci wywietrzników. Jeśli kosz jest wykonany ze zlewni zawieszonej na łatach i powietrze może pod nim przepływać (rys. 3 lewa góra), to trzeba będzie dołożyć elementów wentylacyjnych w okapie (na przykład z dwóch na cztery), aby sumaryczne pole ich wlotu odpowiadało warunkom normy, czyli wlot powinien mieć powierzchnię odpowiadającą 0,2% pola powierzchni dwóch połaci „2” + „3”.
Jak z tego wynika, zawsze dla każdego dachu trzeba rozważyć jak działa wentylacja pokrycia i policzyć niezbędne powierzchnie wlotów i wylotów dla każdej połaci. Kolejny raz okazuje się, że dekarze muszą umieć liczyć.
Jakie wywietrzniki
Każdy rodzaj pokrycia dachowego ma trochę inne elementy uzupełniające powierzchnie wlotów w okapach i wylotów w kalenicy lub w narożu. Każdy rodzaj dachówek ma swoje wersje wentylacyjne proponowane przez producentów. Każdy z nich podaje powierzchnię czynną, przelotową swoich dachówek. Natomiast wśród polskich producentów profilowanych pokryć blaszanych tylko firma Blachy Pruszyński oferuje specjalne, dyskretne wywietrzniki dedykowane do zastosowań jako uzupełnienie wlotów lub wylotów wentylacji pokryć (fot. 3 i 4). Inni producenci albo nie mają nic do takiego zastosowania albo polecają uniwersalne kominki wylotowe, stosowane powszechnie jako wyloty wentylacji pomieszczeń lub odpowietrzenie rur kanalizacyjnych. Zawsze są to wyraźnie wystające ponad pokrycie dodatkowe produkty mocowane wkrętami do blach.
Tylko „Stylvent” od firmy Blachy Pruszyński jest montowany na zasadzie zatrzasku, stanowiąc eleganckie i dyskretne uzupełnienie powierzchni wlotów lub wylotów.
Zagrożenia
Montowanie elementów wentylacyjnych nie jest obojętne dla dachu. Ich działanie ma też negatywne skutki. Jak pokazuje praktyka, w czasie opadów atmosferycznych połączonych z silnym wiatrem w dolnej strefie wlotu dachówek panuje nadciśnienie, a w górnej podciśnienie. W efekcie takie otwory wentylacyjne znakomicie „zbierają” śnieg i deszcz niesione przez wiatr. Najłatwiej przewiewany jest drobny śnieg, którego pyłki bardzo łatwo wpadają pod pokrycie i roznoszą się pod nim w różnych kierunkach. Jednak najgroźniejsze jest zaleganie śniegu na najbliższych takim otworom połączeniach łaty i kontrłaty.
Stale leżący w tych samych miejscach śnieg stopniowo degraduje drewno, ponieważ jego zaleganiu towarzyszy naprzemienne topnienie śniegu i zamarzanie wody. Może to mieć duże znaczenie szczególnie w Polsce i z tego powodu decyzje o zastosowaniu wywietrzników wentylacyjnych powinny być poprzedzone staranną analizą. Takie elementy powinny być stosowane tylko tam, gdzie są absolutnie niezbędne. Do takich miejsc zaliczają się te, w których wywietrzniki pozwalają udrożnić wentylację pokrycia wokół różnego rodzaju instalacji o dużych gabarytach.
Najczęściej dachówki powinny być stosowane przed i za szerokimi oknami dachowymi (zespolonymi), dużymi kominami i lukarnami. Zasada jest taka, że jeżeli przeszkoda dla wentylacji jest szersza niż rozstaw kontrłat, to trzeba montować wywietrzniki wentylacyjne pod i nad tą przeszkodą. Jeżeli szerokość jest mniejsza, to takie elementy nie są konieczne. Natomiast w kalenicach i w narożach doskonale sprawdzają się taśmy wentylacyjne uszczelniające gąsiory układane „na sucho”, czyli za pomocą specjalnych klamer. Z tego powodu, w tych miejscach na większości dachów nie ma potrzeby stosowania wywietrzników wentylacyjnych.
Bibliografia:
- „Deutsches Dachdeckerhandwerk. Regeln fur Dachdeckungen” Rudolf Muller 1997;
- „Ceramiczne pokrycia dachowe”, Hans-Jurgen Sterly, Horst Bottcher, Heino Walter; wyd. PCB, Warszawa 2005;
- „Wytyczne Dekarskie PSD. Zeszyt 1”, Polskie Stowarzyszenie Dekarzy, Warszawa 2018.
