Funkcje, jakie mogą pełnić wysokoparoprzepuszczalne membrany wstępnego krycia

Kontynuując serię artykułów poświęconych tworzywom sztucznym stosowanym w dachach, warto pokazać wszystkie możliwe funkcje wysokoparoprzepuszczalnych membran, układanych najczęściej jako MWK.

Tekst KRZYSZTOF PATOKA

Produkty te należą do grupy objętej normatywną nazwą: „elastyczne materiały wodochronne”. Membrany są dopuszczane na rynek, gdy spełniają wymogi normy PN-EN 13859-1: 2010, w której używa się takiego ich określenia. W tej grupie membrany są razem z paroizolacjami, wiatroizolacjami i innymi materiałami stosowanymi w budownictwie do osłony przed wodą i wilgocią

Membrany wstępnego krycia (w skrócie MWK) są najczęściej stosowane w dachach pochyłych jako uszczelnienia pokryć leżących na łatach (fot.1).

Ich powstanie i rozwój wynika z faktu, że w naszej strefie klimatycznej najlepiej sprawdziły się dachy pochyłe, których pokrycia składały się z dwóch warstw: pokrycia zasadniczego i pokrycia wstępnego uszczelniającego to zasadnicze. W historii stosowania takich pokryć warstwą uszczelniającą były deski, później papa na deskowaniu, a następnie folie z tworzyw sztucznych i membrany. MWK są obecnie powszechnie stosowane, gdyż bardzo uprościły i udoskonaliły dachy dzięki temu, że są wysokoparoprzepuszczalne. To pozwoliło układać je na styk z termoizolacjami montowanymi między belkami więźby dachowej. Tak wykonany dach jest stale osuszany, co zwiększa jego trwałość i ułatwia zabudowę poddaszy wykorzystywanych do celów mieszkalnych. Jednak te produkty są również stosowane w innych funkcjach i nie tylko w dachach. Warto je przedstawić. Zacznijmy od drugiego co do popularności zastosowania.

JAKO WIATROIZOLACJA W ŚCIANACH O KONSTRUKCJI DREWNIANEJ I METALOWEJ

W tej roli membrany są materiałem osłaniającym termoizolacje i konstrukcje zewnętrznych przegród ściennych przed przenikającą pod warstwy elewacyjne (deski, płyty i mury) wilgocią, przedostającą się tam razem z powietrzem wentylującym lub przez nieszczelności (na zasadzie przewiewu). Słowo „wiatroizolacja” określa materiały montowane jako zabezpieczenie przed przewiewami. Takie zabezpieczenie stanowi również paroizolacja (jest to druga jej funkcja) montowana po stronie wewnętrznej. Jednocześnie membrany stanowią powłokę podtrzymującą w ścianach włókniste termoizolacje, które osuwają się pod własnym ciężarem.

MWK jako wiatroizolacje stosuje się najczęściej:
1) w ścianach zewnętrznych budynków o konstrukcji szkieletowej drewnianej (fot. 2) lub stalowej, ocieplonych wełną mineralną lub drzewną umieszczoną między elementami konstrukcji;
2) przy ocieplaniu ścian starych i nowych budynków metodą suchą (ocieplenie na ruszcie);
3) na poszyciu ścian z materiałów drewnopochodnych (na przykład płyty OSB).

We wszystkich tych konstrukcjach MWK jest przewidziana do stosowania po ich zewnętrznej stronie (rys.1) pod elewacją na całej powierzchni ścian.

JAKO WARSTWA OSŁONOWO-DYSTANSUJĄCA TERMOIZOLACJĘ POD POKRYCIAMI LEŻĄCYMI NA POSZYCIACH W DACHACH WENTYLOWANYCH

W takich dachach (rys. 2, 3, 4) MWK utrzymuje niezbędny dystans miedzy poszyciem i termoizolacją, osłaniając ją jednocześnie przed wilgocią napływającą z powietrzem. Tworzy więc szczelinę powodującą, że dach jest wentylowany. Dotyczy to szczególnie wełny mineralnej (szklanej i skalnej) oraz drzewnej. Poszycia (deskowanie, płyty OSB lub sklejki itp.) stosuje się pod pokrycia wymagające sztywnego podłoża nośnego (rys. 2) oraz pod izolację (papy bitumiczne, folie PVC itp.) uszczelniającą pokrycia leżące na łatach i kontrłatach (rys. 3).

Dystans stanowiący szczelinę wentylacyjną można wykonać na dwa sposoby. Pierwszy pokazany jest na rys. 2 i rys. 3, gdzie MWK jest układana na więźbie dachowej (tak samo jak na dachach pochyłych bez poszycia), a nad nią są montowane do więźby kontrłaty stanowiące stelaż, do którego mocuje się poszycie (deski, OSB itp.). Druga metoda polega na zamocowaniu MWK po wcześniejszym wykonaniu poszycia (i czasami pokrycia) przed ułożeniem termoizolacji (rys. 4). Membrana mocowana pod istniejącym już poszyciem do krokwi tworzy szczelinę wentylacyjną między nimi.

Najlepiej jest zamocować ją na listwach dystansujących. Przed wszelkimi przeszkodami zamykającymi tę szczelinę należy zbudować wylot (rys. 4), a za nimi wlot do szczeliny tak, aby była drożna na całej swojej długości. Otwory te należy wykonać w poszyciu i w papie lub innym uszczelnieniu. Bez względu na metodę wykonania dystansu szczelina utworzona przez MWK między poszyciem a termoizolacją musi mieć wlot i wylot oraz musi być drożna na całej swojej długości (według DIN 4108 – 3).

JAKO USZCZELNIENIE POKRYĆ PŁYTKOWYCH UKŁADANYCH NA STYK Z DESKOWANIEM W DACHACH WENTYLOWANYCH I NIEWENTYLOWANYCH

Pokryciami takimi są pokrycia drobnowymiarowe w postaci różnego rodzaju płytek, na przykład łupka naturalnego (fot. 3), płytek włóknocementowych, deszczułek drewnianych lub łusek z blach. Sposób ułożenia MWK na poszyciu w obu rodzajach dachów (wentylowanym – rys. 5B i niewentylowanym – rys. 5A) jest taki sam, ale wymagania dotyczące wentylacji zależą od rodzaju poszycia, na którym ma leżeć pokrycie oraz od rodzaju samego pokrycia.

Pokrycia mocowane do poszycia mogą być stosowane w dwóch układach materiałowych:

I. Na dachu wentylowanym ze szczeliną wentylacyjną pod poszyciem (rys. 5B). Tak mogą być układane wszystkie z wymienionych rodzajów płytek i na każdym rodzaju poszycia: na deskowaniu, na płytach OSB oraz innych płytach wiórowych i na sklejce. W takich dachach należy układać MWK według ogólnie znanych zasad. Jest to ten sam układ jak na rys. 2 i rys. 3, lecz zamiast papy ułożona jest MWK.
II. Na dachach niewentylowanych bez szczeliny wentylacyjnej, ale tylko na deskowaniu (rys. 5A). Takie zastosowanie MWK dotyczy tylko grubych pokryć płytkowych, czyli łupka i deszczułek drewnianych (itp.). Inne pokrycia płytkowe (włóknocement i łuski lub dachówki blaszane) mogą być tak układane, jeżeli ich producenci dopuszczają takie zastosowanie.
Zasada działania MWK w tej funkcji na dachach niewentylowanych (punkt II) wymaga, aby między płytkami pokrycia były szczeliny umożliwiające wymianę powietrza usuwającego wilgoć spod płytek. Para wodna przechodząca przez MWK jest wtedy odbierana spod płytek przez stale przepływające przez szpary powietrze. W takich sytuacjach o intensywności wymiany pary wodnej decyduje siła i prędkość wiatru, czyli czynnik przypadkowy.

Z tego powodu ułożenie termoizolacji na styk z deskowaniem (według rys. 5A) jest dopuszczalne tylko po spełnieniu następujących warunków:

1. Pomieszczenia na poddaszu są dobrze wentylowane.
2. Poszycie wykonane jest z desek nie szerszych niż 11 cm o grubości dostosowanej do wagi pokrycia (deski nie mogą być łączone na pióro-wpust);
3. Termoizolacja z wełny mineralnej w momencie układania musi być wysuszona – nie można wyczuć wilgoci ręką;
4. Montowane od wewnątrz dachu paroizolacje muszą mieć zwiększony opór dyfuzyjnym (Sd > 50 m) i muszą być ułożone szczelnie (również na połączeniach z murami, rurami i innymi elementami dachu i poddasza).
5. Jak już wspomniałem to zastosowanie MWK jest takie samo jak na rys. 2 i rys. 3, lecz zamiast papy ułożona jest MWK i dlatego w takich dachach MWK jest użyta dwa razy: jako uszczelnienie pokryć z płytek oraz jako materiał osłaniający i dystansujący termoizolację od poszycia. Podobnie dwa razy układane są MWK w kolejnym zastosowaniu.
   

Jak już wspomniałem to zastosowanie MWK jest takie samo jak na rys. 2 i rys. 3, lecz zamiast papy ułożona jest MWK i dlatego w takich dachach MWK jest użyta dwa razy: jako uszczelnienie pokryć z płytek oraz jako materiał osłaniający i dystansujący termoizolację od poszycia. Podobnie dwa razy układane są MWK w kolejnym zastosowaniu.

JAKO WARSTWA POŚLIZGOWA POD POKRYCIA I ELEWACJE Z BLACH ARKUSZOWYCH ŁĄCZONYCH NA RĄBKI

W Polsce wielu dekarzy (informowanych przez handlowców) uważa, że pod wszystkie blachy należy stosować maty strukturalne tworzące przestrzeń rozdzielającą. Natomiast takie maty są niezbędne tylko pod blachami cynkowymi i tytanowo-cynkowymi z powodu cech tych metali. Warstwa tlenków tworząca własną warstwę antykorozyjną tych metali wymaga stałego dostępu do powietrza, aby spełniać funkcje osłonowe. Oprócz tego dystans tworzony przez struktury mat eliminuje zagrożenie wynikające z powstawania gorącej pary wodnej, która stykając się stale z tymi blachami perforuje je.
Wszystkie pozostałe blachy wymagają jedynie warstw rozdzielających, które zabezpieczają je przed przetarciem wynikającym z ruchów termicznych blach. Do takich celów stosowano kiedyś filce, ale gdy pojawiły się wysokoparoprzepuszczalne membrany, okazało się, że lepiej spełniają tę funkcję, jeżeli tylko są odpowiednio grube. Obecnie produkuje się specjalne, grube MWK, które doskonale sprawdzają się w funkcji materiału poślizgowego i rozdzielającego pokrycia z blach arkuszowych łączonych na rąbki, mocowanych do poszycia w dachach wentylowanych.

Zastosowanie MWK w tej funkcji jest możliwe tylko w dachach wentylowanych, czyli takich, w których pod poszyciem jest skonstruowana szczelina wentylacyjna (podobnie do rys. 2) według zasad określonych w DIN 4108-3. Warstwa poślizgowo-rozdzielająca jest również potrzebna pod pokryciami z blach panelowych podobnych do rąbka (fot. 4). Takie pokrycia sprawdzają się znakomicie na półdeskowaniu osłoniętym przez MWK, która w tak pokrytych dachach jest układana dwa razy w dwóch funkcjach: jako zwykła membrana i jako warstwa poślizgowa. Wielu dekarzy przekonało się, że taki układ jest korzystny dla nich i zamawiającego usługę, ponieważ dwie warstwy odpowiedniej MWK zwiększają szczelność dachu, przedłużają trwałość pokrycia i ograniczają dźwięki docierające na poddasze z zewnątrz.

JAKO USZCZELNIENIE I OSŁONA TERMOIZOLACJI W STROPACH (DREWNIANYCH I BETONOWYCH)

Najmniej popularne zastosowanie MWK dotyczy właśnie stropów, ponieważ ocieplone stropy drewniane są już rzadkością, a stropy betonowe ociepla się termoizolacjami piankowymi (EPS, PIR). Jednak w remontowanych stropach MWK są często stosowane. W stropach MWK osłania termoizolację i konstrukcję przed różnego rodzaju zanieczyszczeniami oraz przed zawilgoceniem. Miejsce ułożenia MWK w stropie drewnianym lub stalowym jest analogiczne do miejsca zajmowanego w dachach. MWK leży na termoizolacji i konstrukcji (nośnej lub pomocniczej). Sposób ułożenia MWK zależy od zamierzonego efektu oraz rodzaju konstrukcji. MWK może osłaniać termoizolację szczelnie lub tylko częściowo w zależności od potrzeb, od stopnia skomplikowania konstrukcji stropu, posadzki oraz od uwarunkowań budynku (przeznaczenia, wielkości itp). W razie konieczności uzyskania pełnej szczelności trzeba zaklejać wszystkie zakłady między pasmami MWK oraz uszczelniać połączenia MWK z elementami budynku (belkami, kominami itp.), przechodzącymi przez MWK lub z którymi MWK łączy się na styk (mury ścian, kominów itp.). Tego typu szczelne połączenia wymagają użycia klejów lub wyspecjalizowanych taśm klejących.

Nad MWK powinna być pustka (co najmniej 2 cm), zapewniająca wyrównanie ciśnienia pary wodnej przechodzącej przez MWK (wyrównanie stopnia nasycenia parą). Najlepsze efekty można uzyskać zapewniając przepływ powietrza nad MWK (na przykład przez pozostawienie otworów przepływowych na brzegach posadzki znajdującej się nad MWK). Na strychach bez posadzki, skuteczne jest proste ułożenie MWK na zakład, bezpośrednio na termoizolacji leżącej na stropie.

Oprócz tych zastosowań warto wspomnieć, że MWK można ułożyć tak samo jak FWK, czyli z dwoma szczelinami w poddaszach mieszkalnych lub z jedną szczeliną utworzoną przez kontrłatę, ale z przestrzenią wentylowaną (pod MWK/FWK) na strychu. Ten ostatni wariant wymaga czasami zastosowania tymczasowych wkładek przyspieszających usuwanie wilgoci z poddasza (rys. 6). Wkładki są konieczne w nowo budowanych domach z powodu gromadzenia się dużej ilości wilgoci na poddaszu, która w postaci unoszącej się pary wodnej skrapla się obficie na zimnej MWK. Takie procesy mogą się powtarzać przez pierwsze 3-4 lata po wybudowaniu. Potem wilgoci jest dużo mniej i wkładki nie będą już potrzebne – można je wyjąć.

W praktyce większość dachów ma najczęściej nachylenie od 25° do 45°. W tym zakresie MWK w podstawowym zastosowaniu układa się w najprostszej wersji (zgodnie z zaleceniami zawartymi w „Wytycznych dekarskich – Zeszyt 1 i Zeszyt 2”).

Jednak sposób ułożenia MWK zależy od kąta nachylenia według dwóch kategorii:
• stopniowania zgodnego z klasami szczelności („Wytyczne dekarskie – Zeszyt 1 i Zeszyt 2”);
• zasad wentylacji.

Dlatego w dachach o kącie nachylenia poniżej 20° należy wykonać wiele dodatkowych czynności zwiększających szczelność warstwy budowanej z MWK. Przede wszystkim należy zakleić zakłady i uszczelnić kontrłaty. Im niższy kąt nachylenia, tym membrana powinna być grubsza, a listwy kontrłat wyższe (zgodnie z zasadami wentylacji według DIN 4108-3).

---

KRZYSZTOF PATOKA
ekspert z wieloletnim doświadczeniem współpracujący z Polskim Stowarzyszeniem Dekarzy; rzeczoznawca SITPMB przy NOT