Brak projektu wykonawczego dachu dotyczy przede wszystkim domów jednorodzinnych. Przepisy nie wymagają od inwestorów posiadania takiej szczegółowej dokumentacji. Jakie ma to konsekwencje dla ekip dekarskich? Na kogo mogą liczyć, jeśli mają wątpliwości przy wykonaniu dachu?
Tekst TOMASZ RYBARCZYK
Pokrycia dachowe stanowi zazwyczaj fragment całości zamierzenia budowlanego. Pomimo tego, że materiały i technologie wykonania pokryć dachowych są znane od lat, a nowe materiały i ich zastosowanie bazują na wcześniej sprawdzonych produktach, to rozwiązania zapisane w projekcie nie zawsze są dla wykonawców jasne. Przyczyn takiego stanu rzeczy jest wiele. Wynika to z wiedzy inżynierskiej i doświadczenia projektanta oraz umiejętności i doświadczenia wykonawców dachu (cieśli, dekarzy i blacharzy).
Elementem istotnym do bezbłędnego wykonania robót budowlanych jest dobrze wykonany projekt zawierający wyczerpujące informacje, które są zarazem wskazówkami wykonawczymi. To sytuacja idealna, którą jednak w praktyce rzadko się spotyka. Projekty nie zawsze są opracowane w sposób wyczerpujący, więc niekiedy brakuje wskazówek wykonawczych do różnych etapów budowy, w tym również do konstrukcji więźby dachowej, pokrycia dachowego i innych elementów związanych z dachem. Najczęściej wynika to z niewystarczającej wiedzy inwestora o projekcie, jakim dysponuje, ale również z przepisów, które nie wymagają od inwestora posiadania szczegółowo opracowanej dokumentacji.
Rodzaj projektu a realizacja budowy
Projekty mogą mieć różną szczegółowość opracowania. Inwestor, który kupił projekt i uzyskał pozwolenie na budowę jest zazwyczaj pewien, że dokumentacja, którą posiada zawiera wszystkie szczegółowe informacje, które mogłyby również służyć jako wskazówki wykonawcze do wybudowania budynku. Dotyczy to również wykonania dachu. Niestety, tak nie jest, ponieważ projekt potrzebny do uzyskania decyzji pozwolenia na budowę albo realizacji bez pozwolenia na budowę, jest projektem architektoniczno-budowlanym. Zakres tego opracowania ogranicza się tylko do niezbędnych informacji, o czym zazwyczaj inwestorzy indywidualni nie wiedzą. Projekt architektoniczno-budowlany jest opracowaniem potrzebnym do uzyskania pozwolenia na budowę. Wykonuje się go zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego. W tym rozporządzeniu są podane wymagania, jakie powinien spełnić projekt, który służy organowi architektoniczno-budowlanemu do wydania decyzji pozwolenia na budowę lub udzielenia zgody na budowę. Nie ma jednak co do niego wymagań szczegółowego opracowania projektu architektoniczno-budowlanego, a w kontekście dachu jest jedynie zapis, że „projekt powinien zwierać rzuty wszystkich charakterystycznych poziomów obiektu budowlanego, w tym widok dachu lub przekrycia oraz przekroje”. Jest to więc bardzo ogólne opracowanie, bez jakichkolwiek szczegółów.
Inwestorzy, kupujący projekty katalogowe, które wymagają jedynie adaptacji przez uprawnionego projektanta lub zlecając wykonanie projektu indywidualnego nie zawsze mają wiedzę, że projekt, który uzyskają będzie bardzo ogólnym opracowaniem niezbędnym do uzyskania pozwolenia na budowę. A jeśli nawet są uświadomieni przez projektanta, że taki projekt nie jest projektem wykonawczym, to muszą podjąć decyzję o jego wykonaniu. To dla nich dodatkowy koszt, więc w praktyce najczęściej inwestorzy zakładają, że wykonawcy poszczególnych robót poradzą sobie z wykonaniem budynku na podstawie projektu architektoniczno-budowlanego.
Wyczerpujące wskazówki wykonawcze zawiera projekt wykonawczy. Zakres jego opracowania jest szczegółowy, pokazujący detale wykonania. Taka dokumentacja jest przygotowana dla inwestora, ale z przeznczeniem dla wykonawców, którzy powinni na tej podstawie realizować roboty budowlane. Projekty wykonawcze nie są jednak wykonywane tylko ze względu na to, że to dodatkowy koszt dla inwestorów. Tego typu projekt wymaga dużej wiedzy nie tylko projektowej, ale praktycznej. Opracowanie takiego projektu jest też czasochłonne.
Im mniej dobrze opisanych detali zawiera projekt, tym więcej swobody mają wykonawca i kierownik budowy. Jeżeli wykonawca jest dekarzem, który ma dużą wiedzę i wieloletnie doświadczenie, to zbuduje dach poprawnie. Jeżeli jednak tej wiedzy nie ma, to dach może mieć wady.
Za mało informacji w projekcie
Co jeśli projekt zawiera za mało informacji w kontekście wskazówek wykonawczych? Brak niezbędnych detali, powoduje niewątpliwie większe prawdopodobieństwo popełnienia błędów. Mogą to być błędy wykonawcze lub błędy polegające na wykonaniu pewnych detali niezgodnie z zamierzeniem projektanta. Może to dotyczyć każdego elementu i mieć różne konsekwencje. W kontekście dachu może to dotyczyć błędu polegającego na:
- zmianie pokrycia, co wiąże się z przyjętymi założeniami obciążenia konstrukcji dachu,
- zmianie warstw dachu i nieprawidłowości pod względem fizyki budowli dla przegród budowlanych (kondensacja pary wodnej),
- zmianie wykonania detali architektonicznych okapów,
- zmianie wykonania obróbek blacharskich.
Co prawda nie dotyczy to zakresu robót dekarskich, ale w kontekście dachu zdarza się nawet samowolna zmiana przez inwestora kąta nachylenia połaci dachowych, czego konsekwencją może być rozbiórka dachu i ponowne jego wykonanie.
Konsekwencje popełnionych błędów mogą być różne. Najczęściej są to:
- zmiany charakteru budynku w kontekście architektonicznej estetyki budynku,
- błędy w kontekście fizyki budowli (zaburzenia wentylacji warstw dachu i wskutek tego wykraplania się pary wodnej w niewłaściwym miejscu w przestrzeni dachu i nieszczelności, mostki cieplne),
- zmiany obciążeń konstrukcji dachowej,
- nieszczelności pokrycia.
Jak widać, z tego również wynika, że wykonanie dachu i pokrycia dachowego wymaga koordynacji różnych wykonawców, ponieważ nie wszystkie roboty dotyczące dachu wykonują dekarze. Mogą to wykonywać nawet cztery niezależnie od siebie działające ekipy: cieśle (od konstrukcji), dekarze (warstwy wstępnego krycia, pokrycia dachowego, a przy zastosowaniu izolacji nakrokwiowej również ocieplenia połaci od zewnątrz), wykonawcy izolacji termicznej układanej od wewnątrz oraz wykonawcy zabudowy poddasza. Te roboty powinny być koordynowane przez kierownika budowy i inspektora nadzoru inwestorskiego (jeśli jest on ustanowiony).
Prewencja lepsza niż kontrola
Projekt wykonawczy może zapobiec błędom na budowie. Bywa jednak, że zdarzają się one nawet wtedy, gdy dokumentacja jest dobrze przygotowana, a budynek łatwy do wykonania. Dlatego warto skorzy-stać z właściwego nadzoru budowlanego. Będzie on skuteczny, pod warunkiem, że będzie faktycznie prowadzony. Ważne przy tym jest, by kierownik budowy i inwestor nadzoru nie skupiali się tylko na kontroli, ale również działali prewencyjnie. To ważne, ponieważ kontrola po wykonaniu robót jest już sytuacją zastaną. Jeśli popełniono błędy, to trzeba doprowadzić wtedy do ich naprawienia. Warto, aby ekipa dekarska – cieśle, dekarze i blacharze – jeszcze przed przystąpieniem do robót dokładnie omówiła z kierownikiem budowy, co ma być zrobione, oraz ustaliła warunki wykonania i odbioru robót budowlanych. Wtedy wszystko jest jasne i nie ma żadnych niespodzianek, że coś może się kierownikowi bądź inspektorowi nie spodobać. To jest też najtańsza metoda uniknięcia błędów.
Inwestorzy indywidualni czasem decydują się na nadzór autorski, prowadzony przez projektanta – architekta. Jako autor projektu ma on najlepszą wiedzą o projekcie. Wprawdzie taki nadzór służy głównie inwestorom, ale równie dobrze mogą skorzystać z niego również wykonawcy. Jeśli więc podczas budowy pojawią się wątpliwości, to zdecydowanie lepiej je od razu wyjaśnić z projektantem niż zdecydować samemu i wziąć na siebie całą odpowiedzialność za wykonanie dachu.
Inne czynniki wpływające na poprawność wykonania
Oprócz informacji w projektach, wykonawcy, projektanci, kierownik oraz nadzór inwestorski mogą znaleźć potrzebne wskazówki w materiałach przygotowanych przez producentów, także tych mających w swojej ofercie materiały do wykonania dachów. To oni, wprowadzając nowe technologie i materiały, wiedzą najlepiej, jaki jest zakres stosowania ich wyrobów i jak należy je montować. Dlatego tak ważnym źródłem, powoływanym jako pierwsze w sprawach sądowych, są wskazówki wykonawcze producentów. Instrukcje producentów niekiedy wręcz wyprzedzają inne opracowania dostępne na rynku. Warto za-poznać się z materiałami w postaci katalogów detali konstrukcyjnych. Dobrze jest też korzystać ze szkoleń prowadzonych przez producentów pokryć, zwłaszcza gdy pojawia się na rynku nowy produkt. Nawet jeśli są to szkolenia płatne, warto w nich uczestniczyć. Doświadczenie dekarskie jest często niedoceniane przez projektantów, których zakres wiedzy może jest szerszy , ale zakres wiedzy szczegółowej i praktycznej, dotyczącej specjalizacji pokryć dachowych może nie być tak duży, jak mają doświadczeni dekarze.
TOMASZ RYBARCZYK
Architekt i inżynier budownictwa z 23-letnim doświadczeniem; ma uprawnienia do projektowania i kierowania budową bez ograniczeń w zakresie konstrukcyjno-budowlanym i ograniczone uprawnienia architektoniczne; pełni funkcję kierownika budowy lub inspektora nadzoru inwestorskiego; rzeczoznawca budowlany w zakresie projektowania i wykonawstwa; projektuje, opracowuje ekspertyzy, opinie techniczne, wykonuje świadectwa charakterystyki energetycznej.
