Każdy nowy dom ma nie tracić ciepła i zużywać jak najmniej energii. Ma być funkcjonalny, komfortowy i przyjazny dla zdrowia. Aby osiągnąć taki efekt, znaczenie ma wykonanie podczas budowy domu każdej z jego części – również dachu.
Niemal każdy inwestor decydując się na budowę domu wie, że jest to skomplikowany proces i inwestycja na długie lata. Dużą rolę w tej kwestii odgrywa budowa dachu, który nazywa się „piątą elewacją”. Powinien on nie tylko harmonizować z całością projektu, podkreślać wybrany styl i charakter budynku, ale jednocześnie być efektowny, funkcjonalny i trwały. Recepta na taki dach stromy teoretycznie jest bardzo prosta: potrzebny jest dobry projekt dachu, właściwie dobrane materiały, solidne wykonanie i nieskomplikowaną eksploatację.
Taki zapis to jednak za mało, bo co kryje się pod hasłem dobry projekt? Które materiały będą najlepsze i dlaczego? Jak znaleźć dobrą ekipę dekarską? I ostatnie – jak dbać o dach, by bezawaryjnie służył przez wiele lat? Każda z tych kwestii wymaga starannego przemyślenia, oszacowania kosztów, zaplanowania budżetu i podjęcia rozsądnych decyzji. Z pewnością nie ułatwia tego ogromny wybór produktów do budowy dachów. Oferta jest tak duża, że można do woli przebierać nie tylko wśród materiałów pokrycia dachowego (na przykład dachówki ceramiczne czy dachówki betonowe, blachodachówki, blachy płaskie, łupek czy gont drewniany), ale też wśród różnych niezbędnych akcesoriów, izolacji przeciwwilgociowych i termicznych, a także okien połaciowych.
Wiele jednak zależy od indywidualnych preferencji. Zanim jednak zapadnie ostateczna decyzja, warto zastanowić się, jakie są nasze potrzeby i oczekiwania dotyczące wyglądu dachu, jego funkcjonalności, a także kosztów zakupu materiałów i wykonania. Chodzi o to, aby znaleźć rozwiązanie optymalne, czyli produkty jak najlepszej jakości w przystępnej cenie. Warto też wiedzieć jak ten wybór wpłynie na wykonanie dachu. Jedna decyzja pociąga za sobą kolejne, których konsekwencje mogą spowodować dodatkowe wydatki.
Budowa dachu to duże przedsięwzięcie. Warto wiedzieć o nim jak najwięcej na długo przed jego rozpoczęciem. Oto nasze wskazówki.
Jakie są pierwsze kroki w planowaniu budowy dachu?
Kluczową rolę w budowie dachu ma jego kształt. Właściwie wybieramy go już na etapie projektu domu. Nietrudno się domyślić, że wynika on z bryły budynku. Dlatego dobrze, jeśli już na etapie szukania projektu będziemy zdecydowani, jaki chcemy mieć kształt dachu i rodzaj pokrycia dachowego.
- Koszty. To chyba jedna z najważniejszych – jeśli nie najważniejsza – kwestia wyboru dachu. To, na jaki jego rodzaj się zdecydujemy, ściśle łączy się z wydatkami na jego wykonanie. Nie jest tajemnicą, że im bardziej skomplikowana forma domu i w związku z tym dachu, tym większe będą nakłady finansowe, które poniesiemy oraz trudniejsze do wykonania prace dekarskie. Zdecydowanie tańszy w budowie jest prosty dwuspadowy dach bez dekoracyjnych lukarn i innych detali architektonicznych, droższy – dach wielospadowy z ozdobnymi elementami, zwłaszcza wolimi okami. Różnice w cenie wynikają nie tylko z zakupu ilości materiałów potrzebnych do wykonania wszystkich warstw dachu, ale także nakładów pracy. Prostota oznacza stosunkowo niewielkie koszty, ale też mniejsze ryzyko popełnienia błędów i szybsze wykonanie.
- Kształt dachu ma duży wpływ na energooszczędność domu. Zwykle budynki o bardzo dobrych parametrach cieplnych mają kształt sześcianu, bez żadnych dobudówek, ganków, tarasów czy przyłączonych do budynku garaży. Równie prosty jest wówczas dach – najczęściej dwuspadowy z krótkim okapem lub pulpitowy, który ogranicza ryzyko powstania mostków termicznych. Takie dachy mają najczęściej kąt nachylenia połaci 45-60° i są usytuowane względem stron świata najczęściej na północ-południe lub północny-wschód i południowy-zachód. Jest jeszcze jedna zasada: im mniejsza powierzchnia dachu, tym straty ciepła są mniejsze. Dlatego też lepiej jest zwiększyć powierzchnię użytkową domu, rozbudowując go wzwyż niż stawiać rozłożyste budynki parterowe.
- Lokalizacja domu. Wpływ na budowę dachu mają też warunki klimatyczne. Generalnie dotyczy to położenia domu w strefach wiatrowych, zwłaszcza tych, w których w ostatnich latach pojawiają się wichury i trąby powietrzne. Budynek usytuowany w strefie narażonej na działanie silnego wiatru powinien mieć zwartą bryłę i możliwie jak najmniej skomplikowany dach. To powoduje swobodny przepływ powietrza i minimalizuje liczbę miejsc, w których powstają turbulencje. Dobrym wyborem będzie dach dwuspadowy bezokapowy z wystającymi ponad połać ścianami szczytowymi. Wśród dachów czterospadowych będzie to dach mansardowy.
- Miejsce pod dachem. Powierzchnia użytkowa pod skosami jest inna niż pomieszczenia pełnej wysokości o takiej samej powierzchni podłóg. Najbardziej korzystny jest dach dwuspadowy o kącie nachylenia 35-45°. Od wewnątrz połacie tworzą duże powierzchnie skosów, które ułatwiają zaplanowanie pomieszczeń w regularnym, jak najbardziej symetrycznym układzie, bez trudno dostępnych zakamarków.
Zdecydowanie mniej miejsca będzie pod efektownie wyglądającym dachem czterospadowym. Do stworzenia wystarczająco wysokich pomieszczeń nadaje się tam jedynie 40-50% powierzchni. Nawet przy wyższych ścianach kolankowych z każdej strony przestrzeń będą ograniczały skosy. Funkcjonalny podział dodatkowo utrudniają słupy więźby dachowej. Decydując się na taki dach, trzeba więc mieć świadomość, że niewiele pomieszczeń da się pod nim ulokować.
Najmniejsza i trudna do funkcjonalnego zagospodarowania jest przestrzeń w skomplikowanych projektach z dachami wielospadowymi. Trudno wydzielić w nich odpowiedniej wielkości pomieszczenia i atrakcyjnie je zaaranżować. Skutecznie ogranicza to duża liczba skosów.
Jakie są rodzaje dachów?
Różnorodność kształtów dachów jest fascynująca. Oto kilka z najczęściej spotykanych rodzajów:
Dach jednospadowy (pulpitowy)
Ma jedną połać dachową, przypominającą pulpit. Jest stosowany w prostych konstrukcjach.
Dach dwuspadowy
To najpopularniejszy rodzaj dachu, składający się z dwóch połaci dachowych i dwóch ścian szczytowych. Może być symetryczny lub asymetryczny.
Dach czterospadowy
Ma cztery połacie dachowe o zbliżonym nachyleniu. Jest często wykorzystywany w tradycyjnej architekturze.
Dach kopertowy
Składa się z czterech połaci, z których dwie mają kształt trapezu, a dwie są trójkątami. Spotykany w budynkach o nietypowych kształtach.
Dach namiotowy
Inaczej dach brogowy. Składa się z czterech trójkątnych połaci, zbiegających się w jednym punkcie. Często stosowany w pawilonach i namiotach.
Dach mansardowy
To dach łamany, z dwiema oddzielnymi połaciami dachowymi. Może mieć dwu- lub czterospadową formę.
Dach wielospadowy
Jest połączeniem przynajmniej dwóch różnych typów konstrukcji dachów. Charakteryzuje się wieloma krzyżującymi się połaciami o zróżnicowanych kształtach. Kalenice, naroża i kosze dachowe łączą te połacie.
Dach płaski
Jego połacie są nachylone pod kątem mniejszym niż 12°. Wyróżnia się dach płaski (do 5°), dach niskonachylony (5-15°) i dach stromy (powyżej 16°).
Od czego zależy wybór konstrukcji dachu?
Kształt dachu i konstrukcja dachu „wynikają” z bryły domu i powinny być z nią spójne. Z kolei układ poszczególnych elementów konstrukcji dachu oraz ich przekroje wynikają z obliczeń wytrzymałościowych, w których uwzględnia się między innymi wymiary domu, jego lokalizację (oraz zależną od tego strefę obciążenia wiatrem i śniegiem), kąt nachylenia dachu, rozmieszczenie i wymiary okien dachowych oraz rodzaj pokrycia i wstępnego krycia. Wszystkie te informacje zapisuje się w dokumentacji technicznej. Im dokładniejszy projekt i im więcej detali, tym mniej kłopotów z wykonaniem trudnych, nietypowych miejsc.
Ważne jest również pokrycie dopasowane do stopnia skomplikowania dachu. Przy wielopołaciowych dachach – z wieloma załamaniami, lukarnami, koszami – warto wziąć pod uwagę pokrycia małoformatowe, na przykład dachówki i blachodachówki modułowe (panelowe). Znacznie lepiej sprawdzają się one pod względem ekonomicznym. Z kolei na proste dachy jedno- i dwuspadowe lepiej wybrać pokrycie wielkoformatowe, między innymi duże arkusze blachodachówki ciętej na wymiar.
Przy wyborze pokrycia dobrze jest też uwzględnić otoczenie domu – roślinność, zacienienie, zanieczyszczenie powietrza, zalegający śnieg – i pod tym względem tak dobrać wykończenie pokrycia, aby łatwo je było utrzymać w czystości.
Rodzaje i budowa więźby dachowej
Więźba dachowa to szkielet dachu. Jej konstrukcja zależy od kształtu i rozpiętości dachu. Oprócz tych dwóch podstawowych informacji przy projektowaniu uwzględnia się również pokrycie dachowe, kąt nachylenia połaci i dodatkowe obciążenia uzależnione od miejsca budowy domu (między innymi wiatrem i śniegiem). Każda więźba dachowa podlega odbiorowi technicznemu. Informacja o właściwym wykonaniu prac i ewentualnych poprawkach zostaje wpisana do dziennika budowy.
Więźba tradycyjna
Jest kilka podstawowych rodzajów konstrukcji dachowej. Budowa dachu wymaga wyboru jednej z nich. Decyzja należy do projektanta i zależy od planowanego kształtu dachu, rozpiętości, przeznaczenia poddasza oraz innych czynników. Oto kilka podstawowych rodzajów więźby dachowej:
- Więźba krokwiowa. To najprostszy wariant. Wykorzystuje się ją głównie, gdy rozpiętość ścian zewnętrznych budynku nie przekracza 7 m.
- Więźba krokwiowo-jętkowa. Jest kolejny prosty typ więźby, który jest połączeniem więźby krokwiowej i jętkowej. Stosuje się ją przy rozpiętości ścian od 7 do 11 m.
- Więźba płatwiowo-kleszczowa: W tej więźbie stosuje się pary płatwi i kleszczy. Ten typ więźby pozwala na większą swobodę w projektowaniu dachu o rozpiętości ponad 11 m.
Prefabrykowane wiązary
Więźba dachowa może zostać przygotowana w ciepłej i suchej hali fabrycznej, a następnie przywieziona na budowę i szybko zmontowana. W takiej wersji wykonuje się wiązary (kratownica) z drewna suszonego przemysłowo i czterostronnie struganego. Gotowe kratownice są lżejsze niż tradycyjne elementy i dokładniejsze od nich wymiarowo. Można budować z nich dachy o sporej rozpiętości, bez przedzielania przestrzeni na poddaszu słupami. Dzięki precyzji, z jaką są wykonywane, połacie mają idealnie równe powierzchnie.
Jakie są elementy konstrukcji dachu?
Podstawowymi elementami tradycyjnej więźby dachowej są murłaty i krokwie. Pozostałe elementy zależą od stopnia skomplikowania dachu i w związku z tym – konstrukcji dachowej. Do zapoznania się z pozostałymi elementami zapraszamy do artykułu Elementy konstrukcji dachu – lista z wyjaśnieniem, w którym szczegółowo opisaliśmy elementy konstrukcyjne dachów.
Jak wybrać drewno na więźbę dachową?
Bardzo często do zakupu drewna na tradycyjną więźbę dachową podchodzimy bez należytej staranności. Tymczasem oprócz wytrzymałości drewna ważnym parametrem jest też jego wilgotność. Wiąże się z nią odkształcalność podczas wysychania, czyli skurcz – wskutek schnięcia i pęcznienie – przy wzroście wilgotności. Pod wpływem zmian wilgotności zmienia się też wytrzymałość drewna. Mokre ma niską wytrzymałość i sprężystość. Dlatego nie warto robić pozornych oszczędności i lepiej kupić drewno suszone przemysłowo do wilgotności 18%, a przygotowanie więźby powierzyć cieślom z doświadczeniem.
Jakie są metody mocowania więźby dachowej?
Budowa więźby dachowej o tradycyjnej konstrukcję dachu to zadanie dla cieśli. Na ścianach zewnętrznych budynku stawiają ją cieśle z elementów dostarczonych z tartaku lub firmy sprzedającej drewno. Coraz częściej też cieśle korzystają z usług firm przygotowujących elementy więźby za pomocą maszyn CNC. Wówczas więźbę składa się na budowie jak puzzle.
Montaż prefabrykowanej więźby dachowej odbywa się po dostarczeniu na budowę gotowych wiązarów, które są ponumerowane i mają dołączoną instrukcję montowania. Cała konstrukcja dachu jest montowana na domu jednorodzinnym w ciągu 2-3 dni.
Jakie materiały są potrzebne do budowy dachu?
Do budowy dachu niezbędne są różne materiały, które pozwolą stworzyć solidny i trwały dach, zwłaszcza nad poddaszem użytkowym. Oto lista kluczowych produktów potrzebnych do budowy dachu:
- Drewno konstrukcyjne. Jest to podstawa konstrukcji dachu. Wykorzystuje się je do wykonania elementów więźby dachowej – murłat, krokwi, jętek itd., ale też sztywnego poszycia dachu oraz ołatowania (kontrłat i łat).
- Pokrycie dachowe. Wybór materiałów pokrycia dachowego jest ważny zarówno pod względem estetycznym, jak i funkcjonalnym. Popularnymi materiałami są:
- dachówka ceramiczna: trwała, odporna na warunki atmosferyczne i dostępna w różnych kształtach i kolorach.
- blacha dachowa (blachodachówka cięta na wymiar i modułowa oraz blacha płaska w różnych formach): Często stosowana ze względu na swoją lekkość, trwałość i łatwość montażu.
- Membrany dachowe (nie mylić z folią dachową). Zapewniają dodatkową ochronę przed wilgocią i wodą deszczową.
- Izolacja termiczna. Materiały takie jak wełna mineralna lub płyty z PIR są niezbędne do utrzymania odpowiedniej temperatury wewnątrz budynku.
- Sztywne poszycie. Chroni przed przeciekami i uszkodzeniami.
- Okna dachowe. To dodatkowe elementy, które pozwolą na doświetlenie przestrzeni mieszkalnej pod dachem.
- Rynny i rury spustowe. Odprowadzają wodę z dachu.
Z pewnością budowa dachu przebiegnie sprawniej, jeśli produkty zostaną dostarczone na czas. Znając termin rozpoczęcia prac na dachu, wszystkie materiały należy zamówić odpowiednio wcześnie. Materiałów na dach możemy szukać samodzielnie w składach budowlanych. Różnice w cenach tych samych wyrobów mogą sięgać 10%. Jeśli sami kupujemy materiał, musimy wiedzieć, ile go potrzeba. Zależy to od powierzchni dachu, ale trzeba uwzględnić jego odpowiedni zapas na odpady i na ewentualną wymianę uszkodzonych elementów w przyszłości. Na szczęście nie musimy liczyć tego sami. Sprzedawcy mają specjalne programy, które pozwalają określić niezbędną ilość materiałów (na przykład pokrycia dachowego z dachówki ceramicznej). Upewnijmy się, czy dokupując niewielką ilość materiałów, dostaniemy taki sam rabat jak wcześniej i czy możemy zwrócić materiały, które pozostaną.
Zdecydowanie lepiej jednak zakup materiałów powierzyć wykonawcy, ponieważ do budowy dachu używa się nie tylko samego pokrycia, ale wielu innych produktów. Plusem tego wyboru jest to, że większość firm dekarskich ma swoje sprawdzone składy, a w nich spore upusty. Dzięki temu nie wydamy dużo więcej niż gdybyśmy kupowali sami, a materiały przyjadą na czas, co oznacza brak przestojów na budowie.
Zakup materiału na dach tuż przed rozpoczęciem krycia jest ryzykowny. Bywa, że na niektóre modele – zwłaszcza dachówek – trzeba czekać nawet pół roku. Jeśli więc nie zamówiliśmy pokrycia odpowiednio wcześnie, musimy się liczyć z tym, że w najlepszym razie trzeba będzie wybrać inny model, innego producenta, w najgorszym – prace na dachu mogą się znacznie opóźnić.
Jeśli sami kupujemy produkty, to reklamacje składamy w miejscu ich zakupu (a sprzedawca zgłasza roszczenia do producenta). Jeśli materiały nabywa dekarz, to on bierze odpowiedzialność i za produkty, i za usługę.
Jak powinien być odebrany dach?
Idealnie nadzorowana budowa domu jednorodzinnego to zatrudnienie kierownika budowy w pełnym wymiarze godzin, który doglądałby tylko tej budowy. Taki nadzór na budowach domów jednorodzinnych w rzeczywistości prawie nie istnieje, ponieważ koszt zatrudnienia kierownika budowy jest zbyt wysoki. Nie ma więc możliwości, by nadzorujący był cały czas na budowie i na bieżąco – nawet kilka razy dziennie – sprawdzał postęp oraz wykonanie robót. Zazwyczaj kierownik budowy przyjeżdża na odbiory robót po uprzednim ich zgłoszeniu przez wykonawcę lub inwestora. Czasami, też zdarza się, że pojawia się niezapowiedziany. Każda taka wizyta to wymierny koszt zarówno dla kierownika budowy, jak i dla inwestora. W takich okolicznościach optymalnie jest, jeśli kierownik skontroluje najważniejsze roboty jeszcze w trakcie ich prowadzenia, a nie tylko wygląd zewnętrzny dachu. Oto najważniejsze etapy sprawdzania budowy dachu:
- sprawdzenie poziomu ścian kolankowych lub stropu, na których będą układane murłaty;
- wzniesienie więźby dachowej;
- kontrola geometrii dachu i ewentualnie jej korekta;
- rozmierzanie pokrycia dachowego;
- wykonanie warstwy wstępnego krycia: rozpięcie membrany dachowej lub montaż deskowania krytego papą;
- montaż kontrłat i łat;
- wykonanie części okapowej – montaż haków do rynien;
- wykonanie obróbek blacharskich;
- montaż okien dachowych;
- układanie pokrycia dachowego;
- mocowanie akcesoriów wykańczających i systemu orynnowania.
Ważne jest wcześniejsze ustalenie przez kierownika budowy zasady wykonania i odbioru robót budowlanych, w tym dotyczących dachu. Dzięki temu dekarz wie, czego się od niego oczekuje. Jeśli jednak w trakcie wykonywania zlecenia ma wątpliwości, powinien je wyjaśnić z projektantem, kierownikiem budowy lub inspektorem nadzoru inwestorskiego.
Jak dbać o wykonany dach?
Budowa domu to setki podjętych decyzji, między innymi o wyborze produktów, cenie, wykonawcach, szczegółach wykończenia. W tym czasie każdy inwestor pilnuje zapisów kierownika budowy w Dzienniku Budowy, który jest urzędowym dokumentem opisującym przebieg prac budowlanych. Po zamieszkaniu we własnym domu czujemy się zwolnieni z obowiązku zapisywania napraw, bo nie wymaga już tego prawo. Tymczasem dach, chroniący nas przed czynnikami atmosferycznymi, jest ciągle testowany przez wodę, wiatr, śnieg, mróz i słońce. To one powodują w nim zmiany, które powinno się w odpowiednim czasie wychwycić i jak najszybciej usunąć usterki tak, aby zniszczenie nie postępowało i nie spowodowało konieczności wykonania kapitalnego remontu.
Dobrą praktyką jest proponowanie przez wykonawcę przeglądów dachu, ale świadomy inwestor również może zapytać, czy wykonawca świadczy taką usługę i ile będzie ona kosztowała. Warto także, aby informacje o wszystkich wykonanych naprawach (a także produktach zamontowanych na dachu) zebrać w jednym miejscu, aby nie polegać na własnej pamięci czy nie zawsze dokładnie opisanych rachunkach.
Dekarze radzą założyć Książkę Serwisową Dachu, którą wydało Polskie Stowarzyszenie Dekarzy. Dlaczego warto ją mieć? Koszty związane z wykonaniem dachu są podobne do wydatków związanych z zakupem samochodu, który co roku serwisujemy i robimy jego przegląd. Książkę serwisową dachu można porównać do książki serwisowej samochodu. Tak jak w przypadku nowego auta dbamy o zapisywanie historii napraw, wymiany oleju itp., aby utrzymać gwarancję na auto, tak samo powinniśmy traktować dach nowego domu. Książka serwisowa dachu o dokument zawierający informacje o wykorzystanych do budowy czy remontu dachu materiałach (między innymi pokrycie dachu, sztywnym poszyciu itp.), o wykonywanych przeglądach i przeprowadzonych naprawach (w tym jest także malowanie dachu). Z pewnością pomoże nam ona pilnować terminów przeglądów okresowych, a w razie problemów z funkcjonowaniem dachu posłuży przy konsultacji z ekipą dekarską. Dodatkowo taka systematycznie prowadzona książka może być atutem przy sprzedaży domu.
