Kalenica to najwyższa linia znajdująca się na przecięciu dwóch przeciwległych połaci dachowych. Pełni ona bardzo ważną funkcję, ponieważ odpowiednie jej wykonanie decyduje o prawidłowej cyrkulacji powietrza pod pokryciem dachu.
Tekst Wojciech Cichecki
Zależnie od rodzaju dachu można wyróżnić na nim kalenice i naroża (inaczej grzbiety, grady). Każde z nich pełni dwie funkcje. Z jednej strony kalenica powinna osłaniać przed podwiewanymi opadami, aby pod pokrycie nie przedostawała się woda opadowa, z drugiej natomiast – powinna umożliwiać odprowadzenie powietrza wentylującego, które przedostaje się pod pokrycie w otworach wlotowych pozostawionych w okapie. Wraz z tym powietrzem przemieszcza się para wodna, przenikająca z wnętrza domu. Jeśli nie będzie mogła odparować, skropli się, a wtedy ulegną zawilgoceniu wszystkie wewnętrzne warstwy dachu. Może to doprowadzić do zawilgocenia elementów drewnianej konstrukcji, a w konsekwencji – nawet do ich zniszczenia.
Choć zadania, które pełni kalenica, pozornie się wykluczają, to da się je pogodzić. Stosowane od dawna taśmy podgąsiorowe jednocześnie zapewniają szczelność i możliwość przepuszczania powietrza w taki sposób, aby dach w tym miejscu nie przeciekał.
Konstrukcja dachu w kalenicy
Dla właściwej cyrkulacji powietrza pod pokryciem w kalenicy powinien być wykonany wylot ze szczeliny wentylacyjnej. Zgodnie z powszechnie stosowaną normą DIN 4108-3 otwór ten powinien mieć pole przekroju odpowiadające 0,05% (50 cm2 na 1 m długości kalenicy) powierzchni wentylowanej powierzchni dachu – przy czym dla dachów dwuspadowych dotyczy to każdej połaci osobno. Zawsze warto sprawdzić, czy rzeczywiście tak jest. Na pewno nie powinno być mniej. Jednak w praktyce zgodnie z normą przekrój wlotu powietrza w okapie wynosi co najmniej 200 cm2. Ze względu na wysokość kontrłat i zastosowanie kratek wentylacyjnych dla właściwej wentylacji dachu warto, aby powierzchnia wylotu w kalenicy wynosiła co najmniej 200 cm2 na 1 m długości.
Wstępne krycie. Zależnie od kąta nachylenia połaci dachowej, rodzaju pokrycia dachowego, warunków klimatycznych i zagospodarowania poddasza, stosujemy różne materiały i techniki ich montażu dla zbudowania warstwy wstępnego krycia. Może nim być MWK (rzadziej FWK) lub sztywne poszycie kryte papą.
Sposób wykonania dachu w kalenicy zależy głównie od specyfiki dachu i rodzaju warstwy wstępnej. Zwykle układając membranę dachową wykonujemy zakład wielkości co najmniej 10 cm na obie strony dachu (kalenica jest wówczas przykryta dwa razy). Wielkość zakładu jest określona w instrukcji danego producenta. W zależności od potrzeb lub wymaganej klasy szczelności, krawędzie można podkleić (używając zintegrowanych pasków klejących albo odpowiedniej taśmy w rolce albo kleju), a następnie ustabilizować mocowanymi wzdłuż krokwi kontrłatami i ostatnią – najbliższą kalenicy – łatą. Również na narożach dachu pasma membrany z sąsiednich płaszczyzn powinny zachodzić na siebie. Membrana dachowa ma wysoką przepuszczalność, więc bez obaw o zawilgocenie warstwy ocieplenia i konstrukcji dachu układa się ją szczelnie. Ponieważ pod MWK nie ma żadnej szczeliny wentylacyjnej, nie ma też potrzeby odprowadzania spod niej powietrza czy wilgoci – a zatem nie ma sensu rozcinać jej w kalenicy. Wręcz nie należy tego robić, bo zniweczyłoby to efekt szczelnej osłony dachu.
Inaczej jest przy sztywnym poszyciu. Wymaga ono pozostawienia szczeliny wentylacyjnej pomiędzy nim a ociepleniem. Aby zapewnić wylot powietrza płynącego pod poszyciem, układa się je pozostawiając w kalenicy szczelinę. Jeśli układa się papę, to trzeba ją zakończyć równo z górną krawędzią poszycia, umożliwiając w ten sposób przewietrzanie połaci dachu.
Jeżeli na sztywnym poszyciu jest FWK (są specjalne do takiego stosowania), to jej układanie kończy się pod kalenicą lub 5 cm poniżej linii kalenicy. W tej drugiej sytuacji nie mocuje się od razu ostatniej łaty. Aby zabezpieczyć strefę kalenicy przed ewentualną wodą wciskaną przez wiatr pod gąsiory, na kontrłatach mocuje się dodatkowy pas FWK, zachodzący na tę niepełną z zakładem około 15 cm. Dopiero wtedy mocuje się ostatnią łatę.
Łaty. Przy kryciu dachówką dwie ostatnie łaty powinny być montowane tak, aby ułożony gąsior opierał się na ostatnich dachówkach, każdy z producentów dachówek ma w swojej instrukcji montażu tabele, w których jest określony odstęp i kąt nachylenia. Łatę kalenicową montuje się na uchwytach (wspornikach), których typ dobiera się do rodzaju więźby dachowej. Zwykle stosuje się uchwyty mocowane do więźby wkrętami, ale jeśli krokwie opierają się na płatwi kalenicowej, stosuje się mocowane do niej uchwyty gwoździowe (wbijane). Przy kryciu blachodachówką (nie stosuje się wtedy łaty kalenicowej) gąsiory montuje się bezpośrednio do pokrycia po obu stronach dachu.
Ważne jest właściwe ustalenie położenia jej górnej krawędzi. Zbyt wysokie usytuowanie uniemożliwi osadzenie gąsiorów, spowoduje nieszczelności, przez które mogą przedostawać się nie tylko deszcz i śnieg, ale również owady i ptaki, a zbyt niskie zamknie wylot powietrza wentylującego.
Wykonanie kalenicy
Podczas układania pokrycia w kalenicy należy dopasować dachówki po obu stronach dachu, w taki sposób, aby gąsior odpowiednio przylegał do każdej ze stron. Każdy z producentów dachówek ma specjalne tabele, które mówią o odległości ostatnich łat od siebie. Są one inne dla różnych kątów nachylenia dachu. W dachach krytych dachówką następnie mocuje się wspornik kalenicy („gwóźdź”) i montuje na nim łatę kalenicową. Kolejnym krokiem jest ułożenie taśmy kalenicowej. W środkowej jej części końcówki taśmy przykleja się do dachówek.
Naroża (inaczej grzbiety, grady) – pochyłe krawędzie dwóch przyległych połaci dachu – wykonuje się bardzo podobnie jak kalenice. Podstawowa różnica jest jednak taka, że o ile dachówek przy kalenicy nie docina się (poza nielicznymi wyjątkami na lukarnach), o tyle na narożach jest to konieczne. W wyniku tego otrzymuje się czasem małe elementy, które wymagają stabilnego zamocowania do łaty specjalną spinką lub drutem.
