
Okapy dachów pochyłych. Przykłady prawidłowego wykonania
Wydawałoby się, że okapy w wersji najprostszej można wykonać w każdym dachu. tymczasem okazuje się, że o ich wyborze przesądza wiele czynników. Jakich? Odpowiedź znajdziecie w tekście.
Tekst i ilustracje KRZYSZTOF PATOKA
W trzeciej części naszej serii artykułów poświęconych sposobom wykonania okapów dachów pochyłych z pokryciami leżącymi na łatach lub półdeskowaniu (deskowaniu ażurowym), pokazujemy najprostsze prawidłowe wykonanie okapu z wlotem do przestrzeni wentylacyjnej na końcu kontrłat w trzech wersjach. Model dachu z tymi okapami został wykonany w Ośrodku Kształcenia Dekarzy Polskiego Stowarzyszenia Dekarzy w Pruszkowie.
Warto dodać, że o budowie okapu decyduje również architektura budynku. Najlepszym przykładem są dachy z gzymsami i z ukrytymi rynnami chowanymi w elewacji lub w dachu.
Z góry należy zaznaczyć, że dwa pierwsze warianty budowy okapu (fot. 1-6) nie powinny być wykonywane w regionach o obfitych opadach śniegu, ponieważ zalegający w rynnach śnieg będzie zatykał wlot do szczeliny wentylacyjnej. Takie rozwiązania w miejscach, gdzie śnieg leży w dłuższych okresach roku może spowodować chwilowe lub większe zawilgocenie dachu. Natomiast w takich miejscach znakomicie sprawdzi się trzeci z prezentowanych wariantów (fot. 9 i fot. 10). Jest to jedna z najlepszych wersji okapu, która spełni wszystkie wymagania, również te dotyczące wentylacji pokryć dachów pochyłych.
Jest to zadziwiające, że w wielu regionach Polski nie „króluje” pierwsza z pokazywanych wersji (fot. 1-4), ponieważ tam, gdzie długo nie zalega śnieg jest to bezpieczne i najprostsze rozwiązanie o wielu zaletach. Prostota wykonania i skuteczność wszystkich elementów jest oczywista. Ta wersja ma duże możliwości regulacyjne co oznacza, że na długości okapnika stanowiącego pas dorynnowy można zgubić odchyłki od równoległości krawędzi paneli i okapu, czyli odchyłki od prostopadłości połaci dachu. Dodatkowo jest estetyczna, ponieważ patrząc od dołu widzi się dużo równoległych krawędzi.
WERSJA PIERWSZA

wlot do szczeliny wentylacyjnej

W celu pokazania możliwości regulacyjnych wykonaliśmy wersję 2, w której zwiększyliśmy odległość wlotu do szczeliny wentylacyjnej od krawędzi spływu wody po pasie dorynnowym (fot. 5 i fot. 6). Takie wykonanie umożliwia pokonanie większej odchyłki od równoległości krawędzi pokrycia i okapu (rys. 1), jakie występuje dość często na dachach budynków. Wszelkie nierówności najlepiej jest kompensować na płaszczyznach znajdujących się poza zasięgiem wzroku ludzi oglądających dach i budynek z poziomu gruntu. Patrząc z dołu nie widzimy tych krawędzi, które znajdują się najniżej i najbliżej dolnej krawędzi pokrycia (paneli). Jak widać na fot. 7 wysoki pas dorynnowy, (zasłaniający wlot do szczeliny wentylacyjnej) nie kompensuje nierówności, lecz je podkreśla. Z oczywistych powodów w modelowym wariancie 2 o szerokim pasie dorynnowym woda spada na ten pas (fot. 8) i dopiero z niego spływa do rynny. To wydłuża drogę spływu i może spowodować rozpryski, ale nie ma to żadnego znaczenia dla działania całego okapu. Wręcz odwrotnie: w czasie obfitych opadów może zmniejszyć ilość wody wypadającej poza rynnę.

To powoduje powstanie odchyłek od równoległości połaci i okapu
WERSJA DRUGA

można zniwelować taką nierówność za pomocą szerokiego okapnika można zniwelować taką nierówność za pomocą szerokiego okapnika
W trzeciej wersji zmieniliśmy sposób zawieszenia rynny z haków doczołowych na rynajzy (hak z płaskownika), czyli zmieniliśmy system z rynny niskiej na wysoką (rys. 2) zamocowaną do podwójnej łaty okapowej (fot. 9). Takie usytuowanie rynny gwarantuje osłonę wlotu do szczeliny wentylacyjnej przed wszelkimi opadami, również przed zalegającym w rynnach śniegiem.

Z pomocą haków doczołowych też, ale rynnę wysoką można wykonać tylko tak jak na fot. 10
WERSJA TRZECIA

pas dorynnowy zamontowany na łacie okapowej. Zamyka woda spada z pokrycia na tę obróbkę
wlot (nie ma wentylacji) i ujawnia wszelkie nierówności

tak aby odległość od jego krawędzi do spodu rynny do łaty okapowej za pośrednictwem listwy wentylacyjnej,
nie była mniejsza niż 2 cm i umożliwiała przepływ powietrza która ma wtedy ograniczoną powierzchnię wlotu
na powierzchni 200 cm²/mb okapu dla powietrza (co nie jest ważne dla wentylacji)
Podsumowanie
Omawiając kilka wersji wykonania okapu musimy wspomnieć o wpływie kąta nachylenia połaci dachowej na wybór jednej z wersji. Kąt nachylenia zmienia dynamikę i miejsce odpływu wody deszczowej. Im jest większy, tym energia wody jest większa i miejsce usytuowania rynny odgrywa większa rolę. Na dobór tego miejsca w dużym stopniu wpływa średnica rynny. Im jest ona większa, tym lepiej zbiera wodę. Jednak w ostatnich latach spopularyzowały się średnice „ekonomiczne”, czyli mniejsze. Z tego powodu często rynny umieszcza się jak najbliżej krawędzi spływu deszczu. To zaś sprzyja stosowaniu wysokich pasów dorynnowych (fot. 7) zatykających wlot do szczeliny wentylującej.
Jak z tego wynika, dobierając układ materiałów i system budowy okapu trzeba wypracować sensowny kompromis decydujący również o wyglądzie okapu. Kompromis taki nie zawsze daje dobre efekty, ponieważ o jego skuteczności decydują kryteria określające stopnie ważności poszczególnych wytycznych. Moim zdaniem kierowanie się chęcią zbierania jak największej ilości wody nie jest tak ważne jak prawidłowo działająca wentylacja, która jest ważniejsza dla całego dachu. Wynika to z faktu, że w czasie intensywnych opadów deszczu woda i tak zawsze wypadnie z rynny i dodatkowo nikt tego nie zauważy. Natomiast dobrze wykonany wlot do szczeliny wentylacyjnej zapewnia prawidłowe funkcjonowanie całego dachu i jego oczekiwaną wieloletnią trwałość. Kąt nachylenia, w tym kontekście, wpływa na dobór metody wykonania okapu w jeszcze jeden sposób. Otóż, im niższy jest kąt nachylenia połaci, tym wentylacja pokrycia jest bardziej uzależniona od działania wiatru, ponieważ przy niskim pochyleniu maleje różnica ciśnień powietrza między wlotem a wylotem ze szczeliny. Dlatego przy kątach nachylenia między 10° a 25° są preferowane okapy z wlotem odsłoniętym dla wiatru, na przykład wersja z fot. 4. Z kolei przy kątach nachylenia między 15° a 25° są preferowane okapy z wlotem odsłoniętym dla wiatru, na przykład wersja z fot. 4. Jednak czynnikiem decydującym jest śnieg. W regionach, gdzie występuje on często, lepszym rozwiązaniem jest rynna wysoka (czyli wersja z fot. 9 i 10). Podobnie jest w dachach o niższych kątach 5-10° ze szczeliną wentylacyjną, która musi mieć wtedy większą wysokość (8-10 cm) co ułatwia podwiewanie opadów w głąb szczeliny. Z tego powodu rynna powinna być wysoka, bo wtedy osłania wlot do szczeliny wentylacyjnej.
Z tych analiz wynika oczywisty wniosek, że istnieje wiele sposobów (i ich odmian) wykonania okapów, które powinny być dopasowane do wielu różnych elementów kształtujących dachy. O wyborze konkretnych wersji decydują: region i miejsce usytuowania budynku, kąt nachylenia i wielkość dachu, jego kształt oraz rodzaj pokrycia i sposób odprowadzania wody.

KRZYSZTOF PATOKA
Ekspert z wieloletnim doświadczeniem; członek Polskiego Stowarzyszenia Dekarzy; rzeczoznawca SITPMB przy NOT. Autor publikacji w magazynach branżowych, współautor „Wytycznych dekarskich” oraz „Słownika terminów i nazw dekarskich”.