System ochrony przed upadkiem z wysokości

Wykonawcy pracujący na wysokości podlegają obowiązkowym okresowym badaniom lekarskim oraz muszą przejść właściwe przeszkolenie. Prace te wymagają odpowiedniego nadzoru i stosowania środków ochrony przed upadkiem z wysokości.

Tekst JACEK SOSNOWSKI

W sytuacji, gdy niemożliwe jest zorganizowanie pracy w taki sposób, aby pracownicy znajdowali się poza strefą zagrożenia upadkiem z wysokości, należy dokonać wyboru najbardziej odpowiedniego sprzętu, który zapewni bezpieczne warunki pracy. Stosuje się przy tym zasadę pierwszeństwa środków ochrony zbiorowej (balustrady, obarierowanie, siatki ochronne) nad środkami ochrony osobistej (indywidualny sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości).
Realizacja systemów ochrony zbiorowej z przyczyn technicznych lub ekonomicznych jednak nie zawsze jest możliwa. W takiej sytuacji jedynym właściwym i koniecznym rozwiązaniem jest zastosowanie środków indywidualnej ochrony przed upadkiem z wysokości. Zasadnicze funkcje jakie spełnia indywidualny sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości to:

• w sytuacji zaistnienia upadku – zatrzymanie upadku w powietrzu i ograniczenie siły towarzyszącej zatrzymaniu  oraz umożliwienie poszkodowanemu na bezpieczne oczekiwanie na nadejście pomocy zgodnie z PN-EN 363:2005 („Indywidualny sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości
  – Systemy powstrzymywania spadania”);
• ustalanie pozycji podczas pracy lub niedopuszczanie do przyjęcia przez pracownika położenia, w którym istnieje możliwość upadku z wysokości, zgodnie z PN-EN 358:2002 („Indywidualny sprzęt ochronny ustalający pozycję podczas pracy i zapobiegający upadkom z wysokości”).

W grupie tej znajdują się systemy ochrony przed upadkiem z wysokości niedopuszczające pracownika do strefy zagrożenia upadkiem. System powstrzymywania spadania musi zawierać trzy podstawowe składniki: szelki bezpieczeństwa, podzespół łącząco-amortyzujący, punkt kotwiczący.

Szelki bezpieczeństwa

Szelki bezpieczeństwa, czyli inaczej uprząż, są niezbędnym, wymaganym przez przepisy składnikiem indywidualnego sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości. Ich podstawowym zadaniem jest utrzymanie ciała człowieka w trakcie spadania oraz bezpieczne rozłożenie sił dynamicznych towarzyszących temu procesowi.
Ponadto już po zatrzymaniu spadania, konstrukcja szelek powinna umożliwić bezpieczne i w miarę wygodne oczekiwanie na nadejście pomocy.
Ponieważ zasadniczą funkcją szelek jest bezpieczne powstrzymanie spadania, konstrukcja szelek została ściśle określona normą europejską PN-EN 361. Tylko szelki oznaczone tą normą oraz posiadające certyfikat bezpieczeństwa CE mogą być stosowane przez pracowników jako sprzęt ochronny. Niedopuszczalne jest stosowanie pasów biodrowych, pasów  monterskich oraz alpinistycznych uprzęży udowych.
Obecnie produkuje się szereg modeli szelek bezpieczeństwa, znacznie różniących się konstrukcją. Wynika to ze specyfiki stanowisk pracy. Zasadniczą cechą wyróżniającą jest umiejscowienie klamer zaczepowych, które określa współpracę z innymi elementami indywidualnego systemu ochrony przed upadkiem.
Najprostsze modele szelek bezpieczeństwa mają tylko tylną klamrę zaczepową zwaną także grzbietową. Klamra ta ma charakter uniwersalny i dostosowana jest do współpracy z większością podzespołów łącząco-amortyzujących. Bardziej rozwinięte konstrukcje mają dodatkowo przednią klamrę zaczepową, przeznaczoną głównie do współpracy z urządzeniami samozaciskowymi i stałymi systemami asekuracji pionowej.
Szelki bezpieczeństwa wyposażone dodatkowo w pas biodrowy są przystosowane do współpracy z urządzeniami do stabilizowania pozycji w miejscu pracy „praca w podparciu”. Pas biodrowy posiada klamry zaczepowe (najczęściej dwie boczne) służące do dołączania wspomnianych urządzeń. Klamer tych jednak nie można stosować do łączenia z podzespołem łącząco-amortyzującym.
Produkowane są także szelki bezpieczeństwa z dodatkowym punktem  zaczepowym przeznaczone do pracy w podwieszeniu lub do kontrolowanego zjazdu.

Podzespół łącząco-amortyzujący

Zadaniem podzespołu łącząco-amortyzującego jest połączenie szelek bezpieczeństwa, w które ubrany jest użytkownik z punktem kotwiczenia oraz złagodzenie siły udarowej działającej na człowieka podczas upadku. Podzespół łącząco-amortyzujący pochłania energię kinetyczną powstającą podczas swobodnego spadania i ogranicza siłę działającą na klamrę zaczepową szelek bezpieczeństwa do wartości bezpiecznej.
Prawidłowe zadziałanie podzespołu łącząco-amortyzującego eliminuje też zagrożenia powstania niebezpiecznych dla organizmu następstw nagłej utraty prędkości spadania.
Typowym przykładem podzespołu łącząco-amortyzującego, zgodnym z normą PN-EN 354 i PN-EN 355, jest linka bezpieczeństwa (lub podwójna linka bezpieczeństwa) z amortyzatorem włókienniczym. Amortyzator bezpieczeństwa wykonany jest z odpowiednio szytej i złożonej taśmy poliamidowej zakończonej obustronnie pętlami. Podczas upadku amortyzator w kontrolowany sposób rozrywa się zwiększając swoją długość i pochłaniając energię kinetyczną. Należy pamiętać jednak, że długość  linki bezpieczeństwa wraz z amortyzatorem i elementami łączącymi może wynosić maksymalnie 2 m.
Podzespołem łącząco-amortyzującym są także urządzenia samohamowne zgodne z PN-EN 360 i samozaciskowe-przesuwne po linie zgodne z PN-EN 353-1.
Czynnikami decydującymi o doborze właściwego urządzenia powinna być ocena stanowiska pracy, uwzględniająca sposób przemieszczania się pracownika, położenie punktów kotwiczących oraz wielkość wolnej przestrzeni pod stanowiskiem.

Punkt kotwiczący

Punkt kotwiczący stanowi pierwsze i kluczowe ogniwo indywidualnego systemu ochrony przed upadkiem. Jest on związany ze stanowiskiem pracy i jego zadaniem jest zaczepienie podzespołu łącząco-amortyzującego do konstrukcji nośnej. Jeżeli stanowisko pracy nie jest wyposażone w stałe,  oznaczone i certyfikowane punkty kotwiczące, dach trzeba w takowe wyposażyć.
Szczegółowe wymagania, jakie musi spełniać punkt kotwiczący określa norma PN-EN 795 oraz norma EN-516 i EN-517. W praktyce jednak każdy użytkownik musi umieć określić czy wybrany punkt kotwiczenia ma odpowiednią: wytrzymałość, stabilność i lokalizację.
Właściwe dobranie i zastosowanie punktu kotwiczenia to jedno z najtrudniejszych zagadnień związanych z użytkowaniem indywidualnego sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości.
Dużym ułatwieniem dla użytkowników są stałe systemy asekuracji poziomej –  z liną stalową, służące do kotwiczenia podzespołów łącząco-amortyzyjących, zapewniające jednocześnie swobodę przemieszczania się po dachu, lub systemy szynowe. Podobną funkcję spełniają również pojedyncze słupki kotwiczące.
Należy pamiętać, że znajomość technik ochrony przed upadkiem oraz przestrzeganie zasad bezpieczeństwa jest obowiązkiem zarówno pracowników, jak i kierowników robót. Ograniczona uniwersalność poszczególnych składników sprzętu chroniącego przed upadkiem, powoduje konieczność  dostosowania konfiguracji systemu odpowiednio do specyfiki stanowiska pracy oraz do czynności jakie wykonuje pracownik. Bardzo ważne jest zatem przeprowadzenie odpowiednich szkoleń dla pracowników, kadry kierowniczej, a także osób odpowiedzialnych za zakupy sprzętu BHP w danym zakładzie pracy.
Należy również zwrócić uwagę na konieczność przeprowadzania niezbędnych  i wymaganych przeglądów technicznych sprzętu (przed każdym użyciem – przez użytkownika, jak i okresowych minimum raz/rok – przez osoby kompetentne: producenta sprzętu lub osobę upoważnioną  i przeszkoloną przez producenta sprzętu).

Zalecenia Państwowej Inspekcji Pracy

Odzież robocza i ochronna. Do prac dekarskich może przystąpić pracownik ubrany w odzież roboczą, dostosowaną do pory roku, rękawice robocze oraz pełne buty z podeszwą antypoślizgową, wkładką antyprzebiciową i podnoskiem chroniącym palce. Powinien być również wyposażony w:

• hełm ochronny z aktualną datą ważności podaną przez producenta;
• okulary ochronne, maseczkę ochronną, ochronniki słuchu niezbędne przy mechanicznym cięciu dachówek;
• rękawice ochronne przy stosowaniu mas bitumicznych oraz przy wykonywaniu obróbek blacharskich;
• odzież trudnozapalną przy układaniu papy termozgrzewalnej;
• sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości w zależności od organizacji pracy szelki z odpowiednim do sytuacji osprzętem, tj. linką z amortyzatorem lub urządzeniem samohamownym.

Przed rozpoczęciem pracy pracownik powinien przejść instruktaż stanowiskowy i zostać zapoznany z instrukcjami bezpiecznej obsługi urządzeń wykorzystywanych w pracy oraz informacjami zawartymi w kartach charakterystyki stosowanych substancji chemicznych.
Przygotowanie stanowiska pracy. Przed przystąpieniem do prac dekarskich należy bezwzględnie wygrodzić na dole strefę niebezpieczną i poinformować pozostałych pracowników o możliwości upadku z wysokości.
Na dachu można pracować wyłącznie wtedy, gdy są zastosowane środki chroniące przed upadkiem z wysokości, takie jak balustrady ochronne, siatki bezpieczeństwa, rusztowania ochronne, ograniczenie dostępu do krawędzi dachu lub środki ochrony indywidualnej.

Stosowanie środków ochrony indywidualnej jest możliwe wyłącznie wówczas gdy:

• pracę na dachu wykonuje co najmniej dwóch pracowników,
• pracownicy są wyposażeni w hełmy z paskami podbródkowymi,
• pracodawca lub osoba kierująca pracownikami wskazała odpowiednio wytrzymały punkt kotwienia sprzętu,
• długość linki jest dobrana do najmniejszej wysokości, z jakiej może spaść pracownik,
• mocowanie linki eliminuje ruch wahadłowy przy upadku pracownika.

Sprawdź stanowisko pracy. Jeśli na jedno z poniższych pytań odpowiesz NIE, zastanów się i podejmij niezbędne działania, aby Twoje miejsce pracy było bezpieczne.

• Czy jesteś ubrany w odzież roboczą i pełne buty podeszwą antypoślizgową, wkładką antyprzebiciową i podnoskiem?
• Czy otrzymałeś odpowiednie do obowiązków środki ochrony indywidualnej (hełm, rękawice ochronne, okulary ochronne, maseczkę, ochronniki słuchu, odzież trudno zapalną, przyłbicę)?
• Czy Twoje stanowisko pracy jest zorganizowane tak, abyś był zabezpieczony przed upadkiem z wysokości?
• Czy przełożony wskazał Ci miejsce kotwienia sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości?
• Czy urządzenia, które masz obsługiwać mają osłony elementów ruchomych?
• Czy w okresie wysokich temperatur pracodawca zapewnił Ci napoje?