Niedawno ukazał się Zeszyt 6 „Wytycznych dekarskich”, wydany przez Polskie Stowarzyszenie Dekarzy, którego tytuł brzmi: Zasady techniczne wykonywania pokryć dachowych i obróbek blacharskich z materiałów metalowych [1]. Publikacja ta jest poświęcona pokryciom, przykryciom oraz obróbkom blacharskim i z tego powodu jest bardzo ważna dla całej branży dachowej. Jakie najważniejsze kwestie są w niej zawarte?
Tekst Krzysztof Patoka
Opracowanie Zeszytu 6 opierało się na otrzymanych z IFD (Międzynarodowej Federacji Dekarzy) Wytycznych dekarskich, które wywodzą się z Reguł Dekarskich Niemieckiego Związku Dekarzy. Zasady, jakie prezentuje Zeszyt 6 Wytycznych różnią się jednak w sposobie klasyfikowania pokryć metalowych w grupie pokryć samonośnych (rys. 1). Powodem dokonanych zmian są bardzo popularne w Polsce pokrycia dachowe nazywane blachodachówkami, zaliczane do pokryć z blach profilowanych. W oczywisty sposób należą one do grupy pokryć samonośnych.
Powodem powstania różnic jest to, że w otrzymanych z IFD zasadach, wśród pokryć samonośnych rozróżnia się elementy wielko- i małoformatowe. Do małoformatowych zalicza się takie, które mają powierzchnię ≤ 0,4 m² i ciężar ≤ 5,0 kg. Wieloformatowe to te o większych wymiarach. Według tej klasyfikacji produkowane w arkuszach blachodachówki wchodziłyby w zakres pokryć samonośnych wielkoformatowych. Z tego powodu ich połączenia podlegałyby zasadom doboru zakładów według Tabeli 1 (pochodzącej z [2]), w której ich wielkość zależy od kąta nachylenia połaci. Przyjęcie takich kryteriów oznaczałoby, że producenci blachodachówek musieliby zmienić swoje zalecenia i to w sposób dla wszystkich (całej branży) niekorzystny. Obowiązujące od 30 lat zasady układania blachodachówek, zawierają zupełnie inne zalecenia. Różnice dotyczą głównie zakładów i ich związku z nachyleniami połaci dachowych. Otóż we wszystkich typach blachodachówek zakłady są niezmienne i ich wielkości nie zależą od żadnych parametrów dachów. Zalecane zakłady wynikają z techniki łączenia poszczególnych arkuszy i są dużo mniejsze od tych podawanych w Tabeli 1. Są mniejsze od najmniejszego zakładu wynoszącego 100 mm i zalecanego dla nachyleń powyżej 20° (ostatni wiersz w Tabeli 1 ). Dodatkowo żaden z producentów nie określa najniższego pochylenia na poziomie 3-7°, a jedynie minimalnie 8° i nie zaleca uszczelek nawet dla tego najmniejszego nachylenia 8° (rzadziej 10°).
Tabela 1. Wielkość zakładów dla pokryć samonośnych wielkoformatowych (pochodzi z [2])
Profilowane panele jako pokrycie
| Nachylenie dachu [°] | Długość zakładu [mm] |
| 3 (minimalne nachylenie dachu) do 5 | jeden element bez złącz poprzecznych, bez przejść przez pokrycie |
| 5 do 7 | 200 z dodatkowymi zabezpieczeniami |
| 7 (standardowe nachylenie dachu) | 200 |
| ≥ 7 | 200 |
| ≥ 12 | 150 |
| ≥ 20 | 100 |
Uwaga! Przy nachyleniach dachu ≤15° należy zastosować odpowiednie taśmy uszczelniające na połączeniach (według zaleceń producentów)
Według zaleceń w Tabeli 1 pochodzących z [2], blachodachówki jako pokrycia samonośne wielkoformatowe, układane na dachach o nachyleniu poniżej 15° powinny mieć uszczelnienia na zakładach. Według tych zasad, podane w Tabeli 1 zależności obowiązują blachodachówki produkowane zarówno w formie długich arkuszy (najczęściej około 5 m), jak i w wersji modułowej, której panele mają około 0,8 m². Natomiast według [2] w grupie: małoformatowe pokrycia blaszane mieszczą się arkusze, które mają powierzchnię ≤ 0,4 m². Jeżeli zastosowalibyśmy zasady określone w Tabeli 1, blachodachówki można by układać na dachach o nachyleniu 3° jedynie z zakładem bocznym, ale uszczelnionym (da się zrobić za pomocą kleju) i bez zakładu czołowego – poprzecznego. To jest możliwe, gdyby można było przetransportować i ułożyć bez uszkodzeń arkusze długie na 5-10 m. Jednak byłby to błąd ze względu na pochylenie profilu blachodachówek, które w wielu modelach wynosi właśnie 3° (kąt P na rys. 2). Z tego powodu w profilach tego pokrycia stałaby woda, a to jest nie do przyjęcia.
Bardzo podobne efekty byłyby na dachach o nachyleniu 5° i 7°. W takich dachach można by arkusze łączyć po długości (poprzecznie), ale długość wymaganego zakładu (200 mm) oznaczałaby konieczność nakładania na siebie profili, co przy tak niskich nachyleniach powodowałoby przecieki w tych właśnie zakładach. Ruchy termiczne blach w ten sposób połączonych niszczyłyby zalecane uszczelnienia (warunek dla dachów poniżej 15°). Wniosek z takiej prostej analizy jest oczywisty: blachodachówki nie mieszczą się w tak sformułowanej klasyfikacji [2] samonośnych pokryć blaszanych.
Jak z tego wynika różnice są duże i obejmują wszelkie rodzaje tego typu pokrycia. Warto zauważyć, że nie oznacza to wadliwości zaleceń polskich producentów pokryć z blach profilowanych dachówkopodobnych. Różnice te wynikają raczej z faktu, że reguły Niemieckiego Związku Dekarzy [2] dotyczą głównie blach trapezowych, falistych i płyt warstwowych i gdy były tworzone, to nie było jeszcze blachodachówek. Ten rodzaj pokrycia dopiero od kilkunastu lat popularyzuje się w wielu krajach europejskich.
Z tych powodów w Zeszycie 6 Wytycznych dekarskich został przygotowany bardziej odpowiedni system klasyfikacji samonośnych metalowych pokryć dachowych. Klasyfikację tę przedstawia schemat z rys. 1. Samonośne pokrycia blaszane zostały podzielone na dwie główne grupy: blachy profilowane i płyty warstwowe. Blachy profilowane to: trapezowe, faliste, blachodachówki oraz zatrzaskowe panele rąbkopodobne. W zależności od wielkości ich arkuszy zostały one podzielone na: modułowe (powierzchnia arkusza do 1 m²) i panelowe (o długości krycia > 1 mb), zaś te panelowe dzielą się na krótkie (od 1 do 6 m) i długie (≥ 6 m) w zależności od długości krycia panelu (z pominięciem długości zakładu). Zasady pokazane w Tabeli 1 (z [2]) obowiązują dla pokryć w postaci płyt warstwowych i paneli blach profilowanych o długości krycia ≥ 6 m (rys. 1), ale bez blachodachówek.
Pozostałe pokrycia samonośne układane na łatach lub półdeskowaniu podlegają zasadom doboru warstwy uszczelniającej (warstwy wstępnego krycia) według reguł określanych mianem teorii szczelności dachów pochyłych. Według tej teorii, w Wytycznych dekarskich, zostały określone dwa sposoby doboru klas szczelności warstw wstępnych montowanych pod samonośnymi pokryciami metalowymi – pierwszy w Zeszycie 4 [3], a drugi w Zeszycie 6 [1].
Różnice w określaniu klasy szczelności warstwy wstępnego krycia
Określanie klas szczelności w Zeszycie 4 [3] wydanym w 2020 roku różni się nieznacznie od tego zawartego w Zeszycie 6 [1]. W praktyce, przy określaniu klas dla konkretnego dachu, różnice te w zakresach najczęściej występujących nachyleń są minimalne lub żadne. Jednak warto je omówić, ponieważ mogą być inspiracją dla projektantów przy doborze warstw dachu i producentów przy tworzeniu zaleceń wykonawczych. Największe różnice wynikają z sposobu określenia NZP, czyli najniższego zalecanego pochylenia połaci dachowych dla samonośnych pokryć metalowych typu blachodachówki, rąbkopodobne panele zatrzaskowe, blachy trapezowe i faliste. Parametrami określającymi klasy szczelności warstw uszczelniających pokrycia dachów są:
- najniższe zalecane pochylenie (NZP) i najniższe dopuszczalne pochylenia (NDP);
- zakresy kąta nachylenia połaci przypisane do konkretnej klasy;
- liczba warunków dodatkowych, jakie musi spełnić dach.
W Zeszycie 4 proponowane najniższe zalecane pochylenia (NZP) dla samonośnych pokryć metalowych są określane według kryterium „śniegowego” oraz według ogólnie znanych zasad obowiązujących dla pokryć leżących na łatach. Zasady te są znane od dawna w Europie jako podstawy teoretyczne budowy dachów pokrytych dachówkami. Według tych samych reguł zostały przygotowane zalecenia dotyczące doboru klas szczelności warstw uszczelniających dla blach profilowanych układanych na łatach, zaprezentowane w Zeszycie 4 [3]. Sposób wyznaczania NZP dla pokryć z blach profilowanych opiera się na założeniu, że dla tych pokryć bardzo ważne jest samoodśnieżanie. Największym problemem blach dachówko-podobnych i falistych jest uzyskanie odporności na naciski występujące w czasie odśnieżania. Skoro po pokryciach tych można chodzić tylko w ten sposób, że stopy powinny być stawiane na dnie wklęsłości profilu, to w czasie odśnieżania warunek ten nie może być spełniony. Odśnieżanie wymaga usuwania śniegu, przy którym wykonująca je osoba nie może w pełni zagwarantować takiego ustawienia stóp z dwóch powodów:
- odśnieżanie wymaga opierania się o podłoże i naciskanie na wystające elementy profilu jest nie do uniknięcia;
- śnieg zasłania profil.
Zawsze podczas odśnieżania powstają uszkodzenia blach w postaci wgnieceń profilu. Wgniecenia powodują rozszczelnienie połączeń poszczególnych arkuszy oraz mocowania blach. Z tego powodu zasady obejmujące blachy dachówkopodobne i faliste były układane pod kątem gwarantującym samoodśnieżanie połaci, czyli zsuwanie się śniegu po śliskiej powierzchni blach. Alternatywą dla takiego założenia jest zamocowanie na dachu systemu komunikacji w postaci odpowiednich ław umożliwiających odśnieżanie. Zgodnie z zasadą dotyczącą stosowania wysokiej kalenicy, kątem powyżej którego dachy pokryte blachami same się odśnieżają (śnieg sam się zsuwa) jest 25°. Z tego powodu w Zeszycie 4 [3] jako bazowe, najniższe, zalecane pochylenia (NZP) zaproponowano:
- dla blach falistych, trapezowych i zatrzaskowych – NZP = 25°;
- dla blach dachówkopodobnych – NZP = 25° + P (kąt nachylenia profilu – rys. 2).
Blachy trapezowe i panele zatrzaskowe mają lepszą wytrzymałość na naciski występujące w trakcie odśnieżania (szczególnie gdy leżą na półdeskowaniu) i dlatego warto pamiętać, że ich NZP jest zależne:
- od szczelności połączeń poszczególnych arkuszy (zakłady, uszczelki);
- od długości krycia – im jest dłuższe, tym NZP powinno być wyższe (większe).
Dodatkowo szczelność blach trapezowych zależy od wysokości ich profilu – ze wzrostem profilu maleje NZP (z powodu mniejszego zalegania śniegu).
Przy takim podziale samonośnych blach profilowanych powstały dwie grupy o różnych zasadach montażu. Pierwszą stanowią wszystkie blachy profilowane modułowe (czyli małoformatowe) i panelowe o długościach do 6 m oraz wszelkie blachodachówki bez względu na długość paneli. Zasady budowy pokrycia z nich utworzonego podlegają tym samym regułom co wszystkie inne pokrycia układane na łatach. Czyli podlegają zasadom doboru warstw wstępnego krycia zawartym w Wytycznych dekarskich [3], a opisanych w [4]. Natomiast druga grupa: płyty warstwowe i blachy profilowane (oprócz blachodachówki) długie (rys. 1), powinny być układane według zasad zaprezentowanych w Tabeli 1 zapożyczonej z IFD i [2]. W praktyce najlepiej jest nie stosować podanego w tabeli minimalnego spadku 3°, ponieważ dopiero przy 5° powstaje odpowiednia prędkość wody, która skutecznie zbiera różne zanieczyszczenia osadzające się z powietrza. Przy mniejszych kątach i prędkościach na blasze dłużej pozostają substancje szkodliwe powstające z tych osadów. Mogą one spowodować spadek trwałości pokrycia. Oprócz tego warto dodać, że przy spadkach od 5° do 7° oprócz długich zakładów poprzecznych (200 mm) należy zastosować trwałe uszczelki w połączeniach (zakładach) podłużnych.
W Zeszycie 6 [1] zastosowano sposób doboru klas szczelności według prostszych ujednoliconych dla wszystkich pokryć profilowanych (małoformatowych samonośnych) zasad, które pochodzą z Reguł Dekarskich Niemieckiego Związku Dekarzy, opisanych w [2]. Pokazują je Tabela 2 i Tabela 3. Jak widać zasady te opierają się na podziale samonośnych pokryć metalowych dokonanym według rodzaju podkładu: dla pokryć układanych na poszyciach (deski, płyty MFP, OSB itp.) jest Tabela 2, a dla pokryć układanych na łatach lub deskowaniu ażurowym (półdeskowaniu) Tabela 3. W obu tabelach, dla pokryć samonośnych, małoformatowych pokryć metalowych przyjęto jako NZP kąt 22°. Jest to duże uśrednienie podstaw działania takich blach profilowanych, nie uwzględniające specyfiki działania profili dachówkopodobnych. Obie zaprezentowane metody doboru klas szczelności dla tych pokryć, zależne głównie od kąta nachylenia połaci dachowych, są godne rekomendacji, gdy uwzględni się ewidentny ostatnio podział regionalny Polski na obszary o częstym występowaniu i zaleganiu opadów śniegu (regiony górskie) oraz obszary o rzadko występujących takich opadów, a jeżeli to w minimalnych ilościach (na przykład centrum Polski). W związku z tym producenci mogą wybierać jedną z dwóch zaprezentowanych metod lub rozszerzyć zalecenia według podziału terytorium Polski opartego o zarejestrowane wieloletnie wielkości opadów śniegu.
Tabela 2. Klasyfikacja dodatkowych zabezpieczeń przeciwdeszczowych przy zastosowaniu samonośnych, małoformatowych pokryć metalowych układanych na poszyciach
(deski, płyty MFP, OSB itp.)
| Nachylenie dachu | Wymaganie | Dodatkowe zabezpieczenie* |
| ≥ 22° ( ≥ NZP ) | brak zwiększonych wymagań | Klasa 4 z warstwą separacyjną |
| ≥ 22° ( ≥ NZP ) | 1-3 zwiększone wymaganie | Klasa 4 z warstwą separacyjną |
| ≥16° i <22° | brak zwiększonych wymagań | Klasa 3 z warstwą separacyjną |
| ≥16° i <22° | 1-3 zwiększone wymaganie | Klasa 3** z warstwą separacyjną |
| ≥10° i <16° (≥ NDP – <16°) | brak zwiększonych wymagań | Klasa 2 |
| ≥10° i <16° (≥ NDP – <16°) | 1-3 zwiększone wymaganie | Klasa 1 |
*zgodnie z zaleceniami zawartymi w Wytycznych dekarskich. Zeszyt 4. Zasady doboru warstw wstępnego krycia dla pokryć dachów pochyłych;
**dopuszczalna tylko wtedy, gdy wykonane zostało potwierdzenie odnośnie do bezpieczeństwa działania stosowanych produktów wraz z akcesoriami (taśmy uszczelniające, taśmy klejące, masy uszczelniające, wstępnie wykonane zabezpieczenie styków poszycia) w ramach przeprowadzonego przez producenta testu ulewnego deszczu. W przeciwnym razie należy wybrać kolejną wyższą klasę
Tabela 3. Klasyfikacja dodatkowych zabezpieczeń przeciwdeszczowych przy zastosowaniu samonośnych, małoformatowych pokryć metalowych układanych na łatach lub deskowaniu ażurowym (półdeskowaniu)
| Nachylenie dachu | Wymaganie | Dodatkowe zabezpieczenie* |
| ≥22° ≥ NZP | brak zwiększonych wymagań | klasa 6 (3.3 warstwa krycia wstępnego) |
| ≥22° ≥ NZP | 1 zwiększone wymaganie | klasa 6 (3.3 warstwa krycia wstępnego) |
| ≥22° ≥ NZP | 2 zwiększone wymagania | klasa 5 (2.4 uszczelnienie sztywne z zakładami lub falcem 3.2 uszczelnienie wiszące z zaklejonymi zakładami) |
| ≥22° ≥ NZP | 3 zwiększone wymagania | klasa 4 (2.2 zgrzewane lub sklejane poszycie, 2.3 poszycie z membrany bitumicznej z zakładami, 3.2 uszczelnienie wiszące z zaklejonymi zakładami) |
| <22 ≥18° ≥ (NZP – 4°) | brak dalszego zwiększonego wymagania | klasa 4 (2.2 zgrzewane lub sklejane poszycie, 2.3 uszczelnienie sztywne z membrany bitumicznej z zakładami, 3.2 uszczelnienie wiszące z zaklejonymi zakładami) |
| <22 ≥18° ≥ (NZP – 4°) | 1 dalsze zwiększone wymaganie | klasa 4 (2.2 zgrzewane lub sklejane poszycie, 2.3 poszycie z zakładami z membrany bitumicznej, 3.2 warstwa krycia wstępnego z zabezpieczonymi stykami poszycia) |
| <22 ≥18° ≥ (NZP – 4°) | 2 dalsze zwiększone wymagania | klasa 3 (2.1 uszczelnienie sztywne zgrzane lub sklejone i ze szczelną kontrłatą, 3.2 uszczelnienie wiszące z zaklejonymi zakładami) |
| <22 ≥18° ≥ (NZP – 4°) | 3 dalsze zwiększone wymagania | klasa 3 (2.1 uszczelnienie sztywne zgrzane lub sklejone i ze szczelną kontrłatą 3.1 uszczelnienie wiszące z zaklejonymi zakładami i ze szczelną kontrłatą) |
| <18° ≥14° ≥ (NZP – 8°) | brak dalszego zwiększonego wymagania | klasa 3 (2.1 uszczelnienie sztywne zgrzane lub sklejone i ze szczelną kontrłatą, 3.1 uszczelnienie wiszące z zaklejonymi zakładami i ze szczelną kontrłatą) |
| <18° ≥14° ≥ (NZP – 8°) | 1 dalsze zwiększone wymaganie | klasa 3 (2.1 uszczelnienie sztywne zgrzane lub sklejone i ze szczelną kontrłatą, 3.1 uszczelnienie wiszące z zaklejonymi zakładami i ze szczelną kontrłatą) |
| <18° ≥14° ≥ (NZP – 8°) | 2 dalsze zwiększone wymagania | klasa 3 (2.1 uszczelnienie sztywne zgrzane lub sklejone i ze szczelną kontrłatą, 3.1 warstwa krycia wstępnego z zabezpieczonymi stykami poszycia i ze szczelną kontrłatą) |
| <18° ≥14° ≥ (NZP – 8°) | 3 dalsze zwiększone wymagania | klasa 3** (2.1 uszczelnienie sztywne zgrzane lub sklejone i ze szczelną kontrłatą, 3.1 uszczelnienie wiszące z zaklejonymi zakładami i ze szczelną kontrłatą) |
| ≥12° <14° ≥ (NZP – 10°) | brak dalszego zwiększonego wymagania | klasa 2 (1.2 deszczoszczelny dach spodni) |
| ≥12° <14° ≥ (NZP – 10°) | 1 dalsze zwiększone wymaganie | klasa 2 (1.2 deszczoszczelny dach spodni) |
| ≥12° <14° ≥ (NZP – 10°) | 2 dalsze i więcej zwiększonych wymagań | klasa 1 (1.1 wodoodporny dach spodni) |
| ≥10° <12° ≥ (NZP – 12°) | klasa 1 (1.1 wodoodporny dach spodni) |
* zgodnie z zaleceniami zawartymi w Wytycznych dekarskich Zeszyt 4. Zasady doboru warstw wstępnego krycia dla pokryć dachów pochyłych
** dopuszczalna tylko wtedy, gdy wykonane zostało potwierdzenie odnośnie do bezpieczeństwa działania stosowanych produktów wraz z akcesoriami (taśmy uszczelniające, taśmy klejące, masy uszczelniające, wstępnie wykonane zabezpieczenie styków poszycia) w ramach przeprowadzonego przez producenta testu ulewnego deszczu. W przeciwnym razie należy wybrać kolejną wyższą klasę
Dzięki takiemu podziałowi nie ma żadnej sprzeczności z ogólnymi zasadami układania wszelkich pokryć dachowych w naszej strefie klimatycznej. Dodatkowo wszystkie reguły zaprezentowane w Wytycznych dekarskich są spójne i tworzą zazębiające się zasady umożliwiające prawidłowe wykonanie i zaprojektowanie pokryć dachowych (dotyczy to wyłącznie dachów pochyłych). Ciekawostką jest to, że Zeszyt 4 [3] jest dostępny i używany od 2020 roku, a od połowy 2025 roku jest dostępny Zeszyt 6 [1]. Jednak, jeszcze żaden z polskich producentów pokryć blaszanych leżących na łatach nie wykorzystał tej wiedzy w swoich zaleceniach, mimo ewidentnych korzyści, jakie niesie ze sobą tak zaprezentowana światowa wiedza, rozszerzona i dostosowana do polskich doświadczeń.
Bibliografia:
[1] Wytyczne dekarskie. Zeszyt 6. Zasady techniczne wykonywania pokryć dachowych i obróbek blacharskich z materiałów metalowych. Warszawa 2025
[2] Fachregel fur Metallarbeiten im Dachdeckerhandwerk – Wyd. Rudolf Muller, 03. 2011.
[3] Wytyczne dekarskie. Zeszyt 4. Zasady doboru warstw wstępnego krycia dla pokryć dachów pochyłych z detalami wykonawczymi, Warszawa 2020
[4] Nasz Dekarz, Klasy szczelności dachów krytych blachami profilowanymi, 1/2021.
KRZYSZTOF PATOKA
Ekspert z wieloletnim doświadczeniem; członek Polskiego Stowarzyszenia Dekarzy; rzeczoznawca SITPMB przy NOT. Autor publikacji w magazynach branżowych oraz współautor „Wytycznych dekarskich” oraz „Słownika terminów i nazw dekarskich”.
