Dachówki są najstarszymi pokryciami trwałymi i dlatego najlepiej opracowanymi. W trakcie wielowiekowych zastosowań zebrały najwięcej doświadczeń i odkąd istnieje druk, najwięcej publikacji. Jak się jednak okazało tych informacji jest na tyle dużo, że zebranie ich w formie zaleceń wymagało uporządkowania wielu nazw i określeń. Dodatkowo ciągle zmieniające się normy w Unii Europejskiej spowodowały konieczność dostosowania zaleceń dotyczących mocowania dachówek do obowiązujących w Polsce zasad.
Tekst KRZYSZTOF PATOKA
Wszyscy wiemy, co oznacza sformułowanie: „dachówki zakładkowe” i „dachówki bezzakładkowe”, ale gdy przyszło określić wszystkie elementy składające się na system połączeń w pokryciach dachówkowych z uwzględnieniem tego zróżnicowania, to okazało się, że mamy w języku dekarskim pewne niedomówienia i luki. Stosowaliśmy często określenia: zamek górny, zamek dolny, zamek boczny, zakładka, zakład. Niby wszystko było jasne, ale bez precyzyjnego określenia wzajemnych powiązań pomiędzy tymi nazwami, precyzyjny podział dachówek i ich elementów okazał się trudny i zawodny.
Z tego powodu należało ujednolić te nazwy i je powiązać. W efekcie mamy w „Słowniku nazw i terminów dekarskich” i w omawianym Zeszycie 3 WD kilka nowych haseł. Z oczywistych powodów, najlepiej jest przyjęte nazewnictwo zdefiniować za pomocą rysunków.
Widać to wyraźnie w publikowanym zestawie rysunków od nr 1 do 5.
Najważniejsze jest abyśmy zapamiętali, że w dachówkach ceramicznych:
- Zamki stanowią połączenia poszczególnych dachówek zrealizowane na zasadzie nakładających się kształtek wytłoczonych na brzegach dachówki tak, że tworzące zakładki żeberka i rowki zachodzą na siebie.
- Zamki dzielimy na pionowe i poziome – zgodnie z ogólnie znanym znaczeniem tych określeń.
- Zakładki stanowią zamki i są umieszczone na brzegach dachówki oraz dzielą się na wierzchnie i spodnie na prostej zasadzie widocznej na rysunkach.
- Dachówki bezzakładkowe też mogą mieć żeberka.
Natomiast w dachówkach cementowych zakładki są tylko na zamkach pionowych, a na połączeniach poziomych są to zwykłe zakłady lub na dole dachówki, od jej spodu, występują żeberka, które są usztywnieniem dachówki i jednocześnie uszczelnieniem zakładu. Zdecydowana większość dachówek cementowych jest przesuwna, czyli ma zmienny rozstaw łat.
Warto pamiętać, że zakładka to nie zakład. Zakładki stanowią dużo bardziej złożony system zazębień, a zakład to proste nałożenie jednego elementu na drugi.
MOCOWANIA DACHÓWEK
Ważną częścią Zeszytu 3 WD są zalecenia dotyczące mocowaniu dachówek, będące adaptacją zasad zawartych w Regułach Niemieckiego Związku Dekarzy z 2012 roku [1]. W dotychczasowych zaleceniach niektórych producentów dachówek z Polski zasady mocowania dachówek oparte były o Reguły wydane w 1997 roku [2]. Te nowe zasady różnią się dość znacząco w liczbie mocowań dachówek w stosunku do zaleceń opartych o to stare wydanie. Jednocześnie, wiele elementów merytorycznych jest podobnych lub identycznych. W związku z tym, warto je przypomnieć.
NIEZMIENNE PODSTAWY TEORII MOCOWANIA DACHÓWEK
Według starych i nowych zaleceń dachówki ceramiczne i betonowe są mocowane do łat za pomocą metalowych klamer lub spinek (rzadziej śrub) zabezpieczających przed siłą ssącą wiatru przewyższającą wagę dachówek. Sposób mocowania określa się obecnie podając, co ile dachówek ma być mocowanych (każda, co druga, co trzecia lub żadna). Dawniej określano liczbę dachówek mocowanych na 1 m2 pokrycia, co wymagało przeliczania i mocowania zależnego od liczby dachówek przypadających na 1 m2 pokrycia (dawniej było 15, 13, dzisiaj 11, 10 dachówek zakładkowych).
Jednak bez względu na wersję zaleceń ilość mocowań dachówek zależy od:
• kąta nachylenia połaci dachowej;
• strefy wiatrowej, w której znajduje się budynek;
• obszaru połaci dachu, w którym znajduje się dachówka;
• kształtu dachu;
• wysokości budynku, mierzonej w kalenicy;
• rodzaju dachówki;
• typu konstrukcji dachu (zamknięty lub otwarty) istotnego dla penetracji wiatru.
Bez względu na podaną w tabelach liczbę niezbędnych mocowań należy mocować każdą dachówkę gdy:
• znajduje się na krawędzi szczytu dachu lub na krawędzi innych stref brzegowych dachu;
• dach ma kąt nachylenia połaci powyżej 65º.
Zaleca się również mocowanie wszystkich gąsiorów na dachu oraz dachówek wokół przejść (komin itp.) i lukarn. Bardzo istotne znaczenie dla sił ssących wiatru ma to, czy dach jest pulpitowy (jednospadowy), czy dwuspadowy. W dachu pulpitowym, który ma również wersję dwuspadową (z uskokiem na kalenicy) siły ssące są dużo większe niż w dachu dwuspadowym, w którym połacie łączą się na kalenicy.
Równie ważny jest rodzaj dachówki. Im są cięższe, tym lepiej odpierają ataki wiatru. Ważne jest również jak wiele dachówek przypada na pokrycie 1 m2 dachu. Wszystkie te zależności są ujęte w tabelach (rys.7), których w Zeszycie 3 WD jest dużo. Między innymi dlatego, że ze względu na sposób działania wiatru rozróżnia się kilka typów konstrukcji wewnętrznej dachów: podkłady zamykające pokrycia, warstwy hamujące przepływ powietrza, wiszące warstwy wstępnego krycia [4]. Dawniej podział był prostszy i wyróżniał: konstrukcje zamknięte i konstrukcje otwarte. Ten stary podział warto przypomnieć, aby czytelnicy mogli łatwiej skojarzyć nowy podział dachów w tej kategorii. Jest to tym bardziej sensowne, że te poprzednie podziały nadal można stosować. Konstrukcje zamknięte to: wszystkie poddasza użytkowe z nieprzepuszczającym powietrza obłożeniem wewnętrznym, wszystkie zawierające warstwę wstępnego krycia o szczelnych łączeniach, jak również konstrukcje uszczelnione paroizolacją z MWK nieklejonymi na zakładach, ale
usztywnionymi warstwą termoizolacji. Natomiast konstrukcje otwarte to wszystkie poddasza nieużytkowe bez warstwy wstępnego krycia, wszystkie zawierające MWK/FWK nieklejone na łączeniach i bez usztywniającej warstwy termoizolacji
stykającej się MWK [4], więźby z przestrzeniami stworzonymi przez filary lub słupy (na przykład ganki, wiaty).
Nowy podział określa dachy według sztywności i szczelności warstw wstępnego krycia.
Przy czym podkłady zamykające pokrycia w rozumieniu zaleceń z Zeszytu 3 stanowią na przykład: masa betonowa wylewana na miejscu budowy, poszycie drewniane z uszczelnieniem sztywnym i dachem spodnim, poszycie z płyt drewnopodobnych, płyty dachowe z połączeniem deszczoszczelnym, blachy stalowe trapezowe z uszczelnieniami w obszarze styków. Zaś za warstwy hamujące przepływ powietrza uznaje się konstrukcje z warstwami nieprzepuszczającymi powietrza (na przykład powierzchnie otynkowane, szczelna, sklejona paroizolacja).
Z oczywistych powodów, bardzo ważne dla skuteczności mocowania dachówek mają obszary dachu, ze względu na zróżnicowanie obciążeń wynikających z działania sił ssących wiatru. Według zasad zaprezentowanych w Zeszycie 3 WD dachy dzieli się na cztery obszary: (1) Obszar szczytowy, (2) Obszar wewnętrzny, (3) Obszar okapu, (4) Obszar kalenicy. Numery w nawiasach są na stałe przyporządkowane do opisanych obszarów i za ich pomocą obszary te są przywołane w tabelach mocowań. Zasady wymiarowania tych obszarów są łatwo określone przez krótszy boku obrysu (rzutu) połaci (pokazują to rysunki w Załączniku 1).
STREFY WIATROWE
Wraz z wprowadzeniem w Unii Europejskiej Eurokodów (EN 1991-1-4) istnieją obecnie jednolite zasady oceny obciążeń wiatrem w całej Europie. W normie tej, przy obliczaniu oczekiwanego obciążenia wiatrem uwzględniono kilka parametrów:
- Strefa wiatru. W Niemczech są to 4 strefy, a w Polsce 3 strefy o różnych podstawowych prędkościach wiatru.
- Kategoria terenu. W Niemczech 4, a w Polsce jest 5 kategorii. Wysokość nad poziomem morza i wysokość
obiektu.
Porównujemy te parametry w obu krajach z oczywistych powodów. Zasady mocowania dachówek pokazane w Zeszycie 3 WD muszą uwzględniać zasady obowiązujące w Polsce a pochodzą z opracowań zrobionych w Niemczech. W Niemczech podstawowe prędkości wiatru i jego ciśnienia są podzielone w sposób pokazany w tabeli 1.
Jak z tego wynika nasze strefy wiatrowe dopuszczają wyższe wartości obciążeń pochodzących od wiatrów. Dodatkowo, numery stref w Niemczech nie pokrywają się z numerami w Polsce, ponieważ zawarte są w nich inne wartość obciążeń, mimo że w obu krajach podstawą do określenia stref wiatrowych jest ta sama norma ( EN 1991-1-4 ), wchodząca w skład Eurokodów.
W związku z tym, po porównaniu wielkości pokazanych w tabelach 1 i 2 dokonaliśmy prostego przełożenia stref wiatrowych wprowadzając do Zeszytu strefy pośrednie uzupełniające te podstawowe.
Jest to uzasadnione z dwóch powodów
- Wyraźnie, w podziale Polski na trzy strefy wiatrowe brakowało wyróżnienia dwóch obszarów: a – stref brzegowych nadmorskich i wokół dużych jezior; b – stref pośrednich na granicy między strefą 1 i 3, miedzy którymi występowały duże różnice obciążeń i dodatkowo określenie granicy jest mało precyzyjne.
- W zawartych zaleceniach mocowania jest procedura, w której gdy nie można zrealizować odpowiedniego mocowania za pomocą klamer przyjętych dla określonej tabeli, przechodzi się do tabeli przygotowanej dla lepszych klamer lub do wyższej strefy wiatrowej.
.
Dzięki tym zabiegom uzyskaliśmy dobre wypełnienie założonych celów, dla których powstały tabele mocowań.
Literatura:
[1] „Deutsches Dachdeckerhandwerk. Regeln fur Dachdeckungen. Ausgabe Dezember 2012” – „Fachregel fur Dachdeckungen mit Dachcigeln und Dachsteinen” – Rudolf Muller 2012
[2] „Deutsches Dachdeckerhandwerk. Regeln fur Dachdeckungen. Ausgabe September 1997” – „Fachregel fur Dachdeckungen mit Dachcigeln und Dachsteinen” – Rudolf Muller 1997
[3] PN-EN 1991-1-4: 2008 ma tytuł: „Oddziaływanie na konstrukcje. Część 1–4: Oddziaływania ogólne – Oddziaływania wiatru”.
[4] „Wytyczne dekarskie PSD. Zeszyt 1”, tabela 6.1
