Dobrze wykonane dachy zielone mają wiele zalet użytkowych, estetycznych i ekologicznych. Źle wykonane generują koszty i problemy. Konsekwencje tego ponoszą inwestorzy, zlecający prace, ale także i firmy wykonawcze, które muszą naprawiać swoje błędy w ramach gwarancji.
TEKST PIOTR WOLAŃSKI
Jakie są typowe objawy złego wykonania dachu zielonego?
Może to być na przykład przeciekający dach, nadmierne obciążenie statyczne stropu, zniszczenie dachu poprzez erozję wietrzną, stagnująca woda, nieprawidłowy rozwój roślinności, osuwanie się warstw na dachach stromych czy ogólnie nieprawidłowe funkcjonowanie dachu. Dla lepszego zrozumienia, często spotykane błędy w realizacji dachów zielonych zostały tu opisane poprzez pokazanie funkcji poszczególnych warstw dachu zielonego. Przy czym, ze względu na popularność w Polsce układów wielowarstwowych do dachów zielonych, nie poruszamy zagadnień związanych z realizacją dachów zielonych jednowarstwowych. Opisujemy tylko niektóre przykłady błędów, nie wyczerpujemy tematu wszystkich możliwych nieprawidłowości w projektowaniu i realizacji dachów zielonych, ponieważ jest to niemożliwe.
ANTYKORZENNOŚĆ IZOLACJI WODOCHRONNEJ
W przypadku izolacji wodochronnej, którą zamierzamy zastosować na dachu lub tarasie zielonym, koniecznie należy sprawdzić, czy jest to izolacja antykorzenna, czyli odporna na przerastanie przez korzenie roślin. Producenci specjalistycznych materiałów do hydroizolacji na dachy i tarasy zielone mają certyfikaty zaświadczające, że dany materiał został przebadany pod tym względem zgodnie z metodologią opracowaną przez FLL (Stowarzyszenie Badania, Rozwoju i Kształtowania Krajobrazu) i opisaną w „Wytycznych dla dachów zielonych.
Wytycznych do projektowania, wykonywania i utrzymywania dachów zielonych” (DAFA, 2021), która stała się podstawą Europejskiej Normy DIN EN 13948 („Elastyczne wyroby wodochronne – Wyroby asfaltowe z tworzyw sztucznych i kauczuku do pokryć dachowych – Określenie odporności na przerastanie korzeniami”).
Tego typu badania są długotrwałe (trwają 2 lub 4 lata) i kosztowne, dlatego specjalistyczne materiały do hydroizolacji odporne na przerastanie przez korzenie roślin są droższe od materiałów, które nie przeszły tego typu badań i nie mają certyfikatu potwierdzającego antykorzenność. Ale jest to koszt, który warto ponieść. Jeżeli hydroizolacja nie jest antykorzenna, to korzenie roślin z upływem czasu przerastają przez powłoki hydroizolacji, dziurawiąc ją, co w efekcie powoduje przeciekanie dachu. Jeśli zastosowana na dachu lub tarasie izolacja wodochronna nie jest odporna na przerastanie przez korzenie roślin lub w przypadku instalacji dachów zielonych na istniejących już warstwach izolacji, gdzie nie mamy pewności co do zabezpieczenia antykorzennego izolacji wodochronnej, należy zastosować dodatkowo specjalną folię antykorzenną.
WARSTA CHŁONNO-OCHRONNA
Jej funkcją jest ochrona izolacji wodochronnej przed uszkodzeniami mechanicznymi. Brak warstwy ochronnej na dachu zielonym może doprowadzić do uszkodzenia mechanicznego hydroizolacji, a w konsekwencji do przeciekania dachu. Uszkodzenia mechaniczne mogą powstać zarówno w trakcie wykonywania instalacji dachu zielonego, jak też w trakcie jego użytkowania. Ponieważ jako warstwę ochronną zgodnie z „Wytycznymi dla dachów zielonych” zaleca się włókniny o bardzo wysokich gramaturach, to pełnią one również funkcję magazynowania wody.
WARSTWA DRENAŻOWA
Drenaż powinien być odpowiednio dobrany pod kątem skuteczności i wydajności w odprowadzaniu wody, jak również pod kątem kumulacji wody na potrzeby wegetacji. Materiał, z którego jest wykonany drenaż powinien spełniać parametry obciążeniowe, wynikające z grubości warstwy substratu oraz roślin użytych na dachu i powinien być wydajny w zakresie odprowadzania wody. Konstrukcja drenażu musi umożliwiać stałe odprowadzanie określonej ilości wody z warstwy substratu. Częstą praktyką w warunkach polskich jest sytuacja, kiedy firma wykonawcza czy podwykonawcza szukając oszczędności, zamienia produkty specjalistyczne, które zostały przez architekta zaplanowane w projekcie na tańsze, przypadkowe zamienne materiały budowlane.
Zastosowanie tańszych materiałów, które tylko z wyglądu są podobne do wymienionych w projekcie, może się okazać rozwiązaniem droższym. Użycie ich powoduje realne straty, ponieważ nie pełnią one założonych funkcji i niszczą pozostałe warstwy dachu czy tarasu.
Typowym przykładem takiej pozornie korzystnej finansowo zamiany jest używa-nie jako drenażu folii kubełkowej, która jest przeznaczona do odwodnienia pionowego, czyli między innymi do fundamentów, i powinna być stosowana tylko do tego celu. Użycie folii kubełkowej w funkcji „drenażu” na dachu płaskim, na przykład pod zieleń intensywną skutkuje pozbawieniem dachu funkcji drenującej, ponieważ folia ta jest mało odporna na nacisk i ulega zgnieceniu.
Konsekwencje źle wykonanej warstwy drenażowej na bazie drenaży, które są przypadkowo stosowanymi materiałami budowlanymi, nie przeznaczonymi do realizacji dachów zielonych, mogą być następujące:
• duże obciążenia mogą spowodować deformację drenaży, co wyklucza ich właściwe funkcjonowanie i prowadzi do zalegania wody na dachu;
• drenaż niezaprojektowany do budowy dachów zielonych może podczas eksploatacji się zatykać (otwory odprowadzające wodę są zbyt małe, znajdują się w niewłaściwych miejscach),
• drenaż nie ma właściwej pojemności wodnej.
Firmy projektujące i wykonujące specjalistyczne drenaże dla dachów zielonych mają ich szeroki wybór w zależności od zastosowania o różnej pojemności wodnej, o wysokości od 2 cm do 6 cm w zależności od rodzaju roślin, które mają być posadzone na dachu, oferują również drenaże o podwyższonej retencji wodnej spowalniające spływ wody z dachu.
DOBÓR ODPOWIEDNICH WPUSTÓW
Dobierając wpusty należy się upewnić, że będą one właściwie funkcjonować na danym dachu, mając na uwadze konieczność odprowadzania wody z warstw wegetacyjnych. Szczególnie ważne jest to w przypadku wpustów podciśnieniowych.
BRAK NADSTAWEK REWIZYJNYCH NAD WPUSTAMI
Często spotykanym błędem na dachach zielonych jest brak specjalistycznych nadstawek rewizyjnych umożliwiających dostęp do wpustu dachowego, a z drugiej strony filtrujących wodę odprowadzaną z dachu do wpustu. Można też spotkać tego typy realizacje dachów i tarasów zielonych, gdzie wpusty w ogóle nie mogą pełnić swojej funkcji, ponieważ są zabudowane pozostałymi warstwami dachu zielonego. Jeśli na przykład wpusty zostaną zabudowane warstwą ochronną, drenażami, włókniną filtracyjną i substratem, to prace naprawcze będą polegały na odszukaniu wpustów, wycięciu otworów w poszczególnych warstwach, odsłonięciu wpustów i montażu nadstawek rewizyjnych. Nadstawki rewizyjne umożliwiają prowadzenie prac serwisowych w zakresie odwodnienia, bez ingerencji w warstwy dachu zielonego.
WARSTWA FILTRACYJNA
Warstwa filtracyjna powinna być wykonana z włóknin o wysokiej wodoprzepuszczalności, aby nie ulegała zatykaniu. Zatkanie warstwy filtracyjnej prowadzi do spiętrzania się na niej wody, co ma negatywny wpływ na wegetację.
PROFILE OBRZEŻOWE I SEPARACYJNE
Jako materiały oddzielające różne powierzchnie dachu zielonego (na przykład oddzielenie substratu od opaski żwirowej, oddzielenie warstw dachu zielonego od elementów małej architektury lub jako profil obrzeżowy na krawędzi dachu) należy stosować specjalistyczne profile perforowane. Perforacje umożliwiają swobodny przepływ wody. Jeśli zastosujemy zamienniki znane z ogrodnictwa, na przykład plastikowe ekobordy bez perforacji, to woda na poszczególnych obszarach dachu będzie miała utrudniony odpływ i dojdzie do zastoin wody, co wpływa negatywnie na rośliny i funkcjonowanie całego dachu.
SUBSTRATY
Dostawcy materiałów do dachów zielonych wypracowali specjalistyczne substraty dostosowane do parametrów różnych typów dachów. Zastosowane specjalistycznych substratów gwarantuje prawidłowe funkcjonowanie poszczególnych typów dachów. Substraty dachowe odgrywają decydującą rolę w osiągnięciu sukcesu, jeśli chodzi o zieleń na dachu i wieloletnie funkcjonowanie dachu czy tarasu zielonego.
Źle dobrany substrat, substrat o zbyt niskiej jakości, który nie spełnia wymagań „Wytycznych dla dachów zielonych” lub zastosowanie ziemi z wykopu może spowodować znaczne szkody i straty materialne właściciela dachu czy tarasu.
Przeciwko zastosowaniu na dachu ziemi z wykopu lub substratu o zbyt niskiej jakości przemawiają dość przekonujące argumenty. Przede wszystkim ciężar – ziemia pozyskiwana z wykopu niejednokrotnie waży dwa razy tyle, co specjalne substraty, obciążając nadmiernie konstrukcję dachu. Wodoprzepuszczalność – ziemie ilaste i gliniaste charakteryzują się takimi parametrami wodoprzepuszczalności, które nie odpowiadają wymaganiom „Wytycznych dla dachów zielonych”. Frakcje spławne szybko zapychają włókniny filtracyjne, czego następstwem jest opóźnianie odpływu wody z warstwy substratu. Efektem jest stagnacja wody i nierównomierne zaopatrzenie w wodę dla roślin, co powoduje ich wymieranie. Dla właściwego rozwoju roślin konieczna jest stała i na określonym poziomie pojemność powietrzno-wodna podłoża. Substraty wykonywane zgodnie z zaleceniami „Wytycznych dla dachów zielonych” spełniają te wymagania. Niepożądana roślinność – wraz z ziemią z wykopu na dach nanoszone są szybko odrastające części korzeni i kłączy, kawałki pędów oraz nasiona niepotrzebnych roślin (chwastów), co psuje zamierzony efekt estetyczny na dachu lub tarasie. Aby się ich trwale pozbyć takiej roślinności potrzebny jest duży nakład kosztów i pracy.
BRAK OPASEK ŻWIROWYCH
Opaski żwirowe są koniecznym elementem dachu zielonego. Pełnią funkcję balastującą dach w strefach, gdzie siły ssące wiatru są największe. Poprawiają funkcję drenażową. W przypadku pożaru zabezpieczają dach przed rozprzestrzenianiem się ognia. Są stosowane wokół urządzeń, wyłazów na dach, świetlików i wpustów dachowych.
ODPOWIEDNI DOBÓR ROŚLIN I ICH PIELĘGNACJA
Częstym błędem jest niewłaściwy dobór roślin w stosunku do zainstalowanego układu warstw dachu zielonego i brak pielęgnacji. Na dachach w uprawie ekstensywnej, gdzie miąższość warstwy substratu jest stosunkowo niska, a warstwa retencyjno-drenażowa magazynuje relatywnie mniejszą ilość wody nie stosuje się roślin o wysokich wymaganiach i rozbudowanych systemach korzeniowych. Mają tu zastosowanie rośliny sucholubne – na przykład rojniki, niektóre zioła i trawy, rozchodniki w formie sadzonek, rozrzuconych pociętych pędów, czy prekultywowanych mat rozchodnikowych, które zapewniają natychmiastowy efekt zazielenienia. Tego typu dachy podlewa się interwencyjnie, po instalacji i w okresie suszy oraz nawozi co najmniej raz w roku.
Należy usuwać chwasty – nasiona chwastów przywieje wiatr i naniosą ptaki.
W dachach narażonych na silną erozję wietrzną oraz dachów skośnych i lekkich systemów (na bazie lekkich substratów i hydrofilowej wełny skalnej) konieczne jest stosowanie prekultywowanych mat rozchodnikowych. W dachach w uprawie półintensywnej i intensywnej stosuje się bardziej pojemne elementy drenażowo-retencyjne i wyższe warstwy substratu. Takie dachy mogą być obsadzone różnymi typami roślin, w zależności od indywidualnego projektu. Dachy w uprawie półintensywnej i intensywnej wymagają pielęgnacji ogrodniczej, nawożenia i podlewania. Do dachów w uprawie ekstensywnej stosuje się substrat ekstensywny, do dachów w uprawie intensywnej ma zastosowanie substrat intensywny. Różnią się one składem i parametrami.
SERWIS I PIELĘGNACJA
Konieczna jest kontrola serwisowa dachu w zakresie sprawdzania drożności urządzeń odwadniających dach, ewentualne usuwanie obumarłych części roślin w rejonie wpustów (mogą blokować odpływ wody), oczyszczanie opasek drenażowych z chwastów i odpadów. Uzupełnianie nasadzeń. Nawożenie i interwencyjne lub stałe podlewanie – w zależności od typu dachu. Aby zapewnić bezpieczeństwo osób pracujących, na dachach zielonych stosuje się odpowiednie systemy zabezpieczeń.
