Rusztowania są w Polsce wciąż traktowane po macoszemu. Tymczasem ich zadanie jest nie do Przecenienia. Jakie są rodzaje rusztowań i kiedy powinno się je stosować?
Tekst DOROTA MATUSIAK-BILEK
Z wcześniejszych artykułów można było dowiedzieć się, czym jest praca na wysokości i jakie rodzaje zabezpieczeń są wymagane przepisami prawa. Aby prawidłowo dobrać rodzaj zabezpieczeń, ustawodawca nakłada na wykonawcę obowiązek opracowania instrukcji bezpiecznego wykonywania robót budowlanych oraz dokonania udokumentowanej oceny ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą. Obowiązek ten to narzędzie i możliwość do refleksji przed przystąpieniem do pracy i wyboru sposobu realizacji zlecenia najbardziej optymalnego pod względem ergonomii, czasu, a przede wszystkim bezpieczeństwa pracowników i innych osób.
Roboty dekarskie to bowiem często prace remontowe wykonywane w centrum miasta, w zwartej zabudowie. Czasem są to krótkotrwałe prace w miejscach trudno dostępnych, w obiektach zabytkowych, do których przygotowanie trwa dłużej niż samo ich wykonanie. Wówczas może pojawić się pokusa pójścia na skróty kosztem bezpieczeństwa.
Kolejność stosowania środków ochrony
Przygotowując się do pracy na wysokości powinniśmy pamiętać o podstawowej zasadzie pierwszeństwa stosowania środków ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej.
Środkami ochrony zbiorowej zabezpieczającymi przed możliwością upadku z wysokości, przywołanymi przepisami w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy są balustrady, siatki bezpieczeństwa oraz rusztowania ochronne. Najbardziej rozpowszechnionym środkiem ochrony indywidualnej chroniącym przed możliwością upadku z wysokości są szelki bezpieczeństwa z osprzętem.
Przepisy prawa określają wymagania dla sprzętu służącego do tymczasowej pracy na wysokości, którymi są na przykład rusztowania. To swego rodzaju lista kontrolna, która krok po kroku przygotowuje do bezpiecznej organizacji pracy.
Przepis stanowi, że jeżeli tymczasowa praca na wysokości nie może być wykonana w sposób bezpieczny i zgodnie z warunkami ergonomicznymi z odpowiedniej powierzchni, wówczas:
- należy dokonać wyboru odpowiedniego sprzętu roboczego, który zapewni bezpieczne warunki pracy;
- należy zapewnić pierwszeństwo stosowania środków ochrony zbiorowej nad środkami ochrony indywidualnej;
- parametry sprzętu roboczego muszą być dostosowane do charakteru wykonywanej pracy, dających się przewidzieć obciążeń oraz zapewniać bezpieczne przemieszczanie się pracowników;
- należy dokonać wyboru najbardziej odpowiednich środków umożliwiających bezpieczny dostęp do miejsc tymczasowej pracy na wysokości, stosownie do różnicy wysokości i częstości jej pokonywania oraz czasu trwania użytkowania tych środków;
- wybrany sprzęt roboczy, w tym środki, dostępu do miejsc tymczasowej pracy na wysokości, powinny umożliwiać ewakuację pracowników w razie wystąpienia niebezpieczeństwa;
- przejście między środkami umożliwiającymi bezpieczny dostęp do miejsc tymczasowej pracy na wysokości i platformami, pomostami lub kładkami w obu ich kierunkach nie może stwarzać dla pracowników dodatkowego ryzyka upadku.
Tymczasowa praca na wysokości może być wykonywana tylko wtedy, gdy warunki pogodowe nie zagrażają bezpieczeństwu i zdrowiu pracowników. Należy zadbać o to, aby środki ochrony zbiorowej zapobiegające upadkom miały przerwy jedynie w miejscach wejścia lub zejścia z drabin lub schodów oraz gdy wykonanie szczególnego zadania wymaga czasowego usunięcia środka ochrony zbiorowej zapobiegającego upadkom, wówczas muszą zostać zastosowane zastępcze, skuteczne środki ochronne. Zadanie nie może być realizowane, dopóki takie środki nie zostaną zastosowane. Natychmiast po całkowitym lub częściowym zakończeniu danego zadania środki ochrony zbiorowej zapobiegające upadkom muszą zostać ponownie zainstalowane.
Rusztowanie ochronne jest konstrukcją zabezpieczającą osoby pracujące oraz przedmioty przed upadkiem z wysokości, ale nie musi stanowić środka umożliwiającego wykonywanie pracy, utrzymania osób, materiałów i sprzętu.
Rusztowanie ochronne
To tymczasowa konstrukcja budowlana służąca do zabezpieczenia przed upadkiem z wysokości ludzi oraz przedmiotów. Podstawową różnicą między rusztowaniem ochronnym a rusztowaniem roboczym jest jego przeznaczenie – funkcja rusztowania. Rusztowanie ochronne jest konstrukcją zabezpieczającą osoby pracujące oraz przedmioty przed upadkiem z wysokości, ale nie musi stanowić środka umożliwiającego wykonywanie pracy, utrzymania osób, materiałów i sprzętu.
W przepisach prawa osoba wykonująca roboty w pobliżu krawędzi dachu płaskiego lub dachu o nachyleniu do 20% jest obowiązana mieć odpowiednie zabezpieczenia przed upadkiem z wysokości. Natomiast osoba wykonująca roboty na dachu o nachyleniu powyżej 20%, jeżeli nie stosuje się rusztowań ochronnych, jest obowiązana stosować środki ochrony indywidualnej lub inne urządzenia ochronne.
Rusztowania ochronne z siatkami ochronnymi i daszkami ochronnymi znajdują również zastosowanie w zwartej zabudowie miejskiej jako rozwiązanie techniczne zabezpieczające przed spadającymi przedmiotami.
Rusztowanie ochronne zastępuje, jako zabezpieczenie, balustrady stosowane na niebudowlanych krawędziach stropów, otworach w ścianach zewnętrznych znajdujących się powyżej 1 m od otaczającego terenu.
Nie może nim być ze względu na różnicę poziomów pomostów rusztowania i krawędzi dachu, kąta nachylenia połaci dachu budynku,
który jest większy niż 45° oraz wysokości spadania. Fot.: Państwowa Inspekcja Pracy Łódź
Cechy charakterystyczne rusztowań ochronnych
Rusztowania ochronne są zazwyczaj wyższe niż wznoszony obiekt. Wymagają często zastosowania nietypowego, niestandardowego kotwienia, na przykład za pomocą odciągów z rur mocowanych do stropu obiektu, przy zachowaniu wymogu, aby konstrukcja rusztowania nie wystawała poza najwyższą położoną linię kotew więcej niż 3 m.
wymagające zastosowania specjalnego systemu kotwienia.
Fot.: Państwowa Inspekcja Pracy Łódź
Przyjmując, że rusztowanie ochronne nie musi być rusztowaniem roboczym, może występować brak konieczności stosowania kompletu jego wyposażenia. Należy pamiętać, że poręcze i podesty stanowią również stężenie, element całości konstrukcji, której nie należy pogarszać. Zawsze należy kontrolować wpływ na bezpieczeństwo konstrukcji brak kompletu poręczy, podestów, a nawet brak desek krawężnikowych. Brak pionu komunikacyjnego może zabezpieczyć przed poruszaniem się osób po niekompletnej konstrukcji rusztowania.
Rusztowanie ochronne ma zazwyczaj komplet poręczy wewnętrznych montowanych od strony obiektu. Należy zwrócić uwagę na odległość między konstrukcją rusztowania a konstrukcją obiektu, która nie może być większa niż 20 cm, tak aby nie dopuścić do możliwości wpadnięcia osób w przestrzeń pomiędzy konstrukcjami. W takich sytuacjach należy zastosować dodatkowe konstrukcje, na przykład konsole czy dodatkowe obarierowanie.
Po uzupełnieniu konstrukcji o zastosowanie kompletu poręczy, desek krawężnikowych, pomostów, pionów komunikacyjnych itp. rusztowanie ochronne staje się również rusztowaniem roboczym.
O czym pamiętać przy montażu rusztowań?
- Montaż i demontaż rusztowań metalowych należy bezwzględnie powierzyć osobie z dodatkowymi uprawnieniami kwalifikacyjnymi.
- Zgodnie z przepisami rusztowanie ochronne, jak każde inne, powinno być wykonane ściśle według dokumentacji producenta lub projektu indywidualnego.
- Użytkowanie rusztowań powinno być dopuszczalne do użytku po dokonaniu jego udokumentowanego odbioru przez kierownika budowy lub inne osoby uprawnione – protokołem lub wpisem do dziennika budowy.
- Na rusztowaniu powinna znajdować się tablica określająca wykonawcę montażu rusztowania, dopuszczalne obciążenia pomostów i konstrukcji rusztowania.
- Rusztowanie z elementów metalowych powinno zostać wyposażone w instalację odgromową i uziemione.
- Usytuowanie w obrębie ciągów komunikacyjnych powinno uzyskać zgodę właściwych organów je nadzorujących, a środki bezpieczeństwa powinny być określone w projekcie organizacji ruchu.
- Rusztowania ustawione bezpośrednio przy ciągach komunikacyjnych, bezpośrednio przy drogach, ulicach oraz w miejscach przejazdów i przejść dla pieszych powinno mieć zabezpieczenia przed spadaniem przedmiotów oraz zabezpieczenie przechodniów przed ryzykiem urazów oraz uszkodzeniem odzieży przez elementy konstrukcyjne rusztowania. Dodatkowo rusztowania powinny mieć daszki ochronne i osłonę z siatek ochronnych, których stosowanie nie zwalnia z obowiązku stosowania balustrad.
- Rusztowania powinny być każdorazowo sprawdzane przez kierownika budowy lub uprawnioną osobę po silnym wietrze, opadach atmosferycznych oraz działaniu innych czynników, stwarzających zagrożenie dla bezpieczeństwa wykonania prac i przerwach roboczych dłuższych niż 10 dni oraz okresowo, nie rzadziej niż raz w miesiącu. Zakres czynności objętych sprawdzeniem określa instrukcja producenta lub projekt indywidualny.
Normy dotyczące rusztowań
Rusztowania muszą spełniać wymagania normowe, na przykład PN-EN 12811 Tymczasowe konstrukcje stosowane na placu budowy, jak i inne normy dotyczące rusztowań, jeśli chcemy stosować konstrukcje dwufunkcyjne – rusztowania ochronne i robocze jednocześnie. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, dopuszczone do użytku rusztowania budowlane powinny spełniać normy jakości dotyczące wykonania, montażu, odbioru, a także właściwego ustawienia konstrukcji poszczególnych typów rusztowań. Rusztowania stojące metalowe robocze muszą spełniać normę PN-M-47900, a rusztowania jezdne zaktualizowaną w grudniu 2021 roku normę PN-EN 1004.
Jeśli rusztowanie ochronne ma spełniać wymagania normy PN-EN 13374 Tymczasowe systemy zabezpieczeń na krawędzi budynków, wówczas należy również zastanowić się jak je sklasyfikować. Szczególnie przy zabezpieczaniu krawędzi przy kącie nachylenia większym niż 60° lub większym niż 45° i wysokości spadania większej niż 5 m. Wówczas zastosowanie na krawędzi rusztowania ochronnego nie będzie wystarczające. Przy większych wysokościach spadania należy rozważyć dodatkowe zastosowanie systemu zabezpieczeń usytuowanego wyżej lub w pewnych odstępach, na przykład co 2 m, ponieważ powyżej 5 m wysokości spadania rusztowanie traci swoje walory ochronne.
Norma PN-EN 13374 Tymczasowe systemy zabezpieczeń na krawędzi budynków nie została wprowadzona żadnym przepisem do obowiązkowego stosowania. Traktowana jest jak zasada bhp. Producenci systemów zabezpieczeń chroniących przed upadkiem z wysokości powołują się na tę normę przy projektowaniu proponowanych systemowych rozwiązań. Wskazana norma definiuje trzy klasy tymczasowych zabezpieczeń krawędzi oraz wymagania i warunki badań. Klasa urządzenia zależy od pochylenia terenu, w naszym przypadku – dachu oraz wysokości upadku, a także rodzaju obciążenia.
Klasa A
To system odporny wyłącznie na obciążenia statyczne, stanowiący zabezpieczenie osób opierających się albo używających systemu jako uchwytu podczas przemieszczania się, przechodzenia wzdłuż niego. Stanowi zabezpieczenie osoby, która porusza się lub upada w kierunku zabezpieczenia.
System klasy A jest przeznaczony do zabezpieczenia krawędzi powierzchni nachylonych nie więcej niż 15°. Jeżeli w systemie klasy A stosujemy poręcz pośrednią, to wypełnienie między poręczą ochronną a pośrednią, a także między poręczą pośrednią a krawężnikiem nie powinny przekraczać 470 mm. Jeżeli stosujemy pionowe wypełnienie między poręczą ochronną a krawężnikiem, to przerwy w wypełnieniu nie mogą w poziomie być większe od 250 mm. Takie systemy miałyby zastosowanie na dachach płaskich.
Klasa B
To system odporny jak klasa A na obciążenia statyczne i dodatkowo obciążenia dynamiczne, powstrzymujący spadanie osoby zsuwającej się po powierzchni pochyłej. System klasy B jest przeznaczony do powierzchni roboczych nachylonych więcej niż 15°. Wszelkie przerwy w klasie B nie powinny być większe niż 250 mm.
Klasa C
System odporny na wysokie obciążenia dynamiczne osób spadających po stromych powierzchniach. Powinien on nie tylko hamować, lecz także amortyzować siłę upadku. System krawędziowy powinien być między linią pionową a linią prostopadłą do powierzchni roboczej. Przerwy w klasie C nie mogą być większe niż 100 mm.
Według normy poręcz ochronna (podstawowa) powinna spełniać wymagania, co do odległości od najwyższego miejsca poręczy i powinna mieć minimum 1000 mm w każdym punkcie, mierząc od poziomu roboczego. Powinna być ciągła, a jakiekolwiek przerwy w ciągłości (poziomej) powinny być mniejsze niż 120 mm.
Odległość od najwyższego punktu krawężnika do poziomu roboczego powinna mieć minimum 150 mm w każdym punkcie. Powinna być tak zaprojektowana, aby nie było żadnych przerw (otworów) między krawężnikiem a poziomem roboczym, a w razie występowania otworów nie powinna przez nie przejść kula o średnicy 20 mm.
Siatka bezpieczeństwa użyta w zabezpieczeniach krawędzi powinna być zgodna z normą PN-EN 1263. Aneks A normy PN-EN 1263 daje wskazówki, którą klasę należy zastosować w zależności od kąta nachylenia powierzchni roboczej i możliwej wysokości spadania.
Klasa A jest wskazana dla powierzchni o kącie nachylenia mniej niż 10°.
Klasa B jest wskazana dla powierzchni o kącie nachylenia mniej niż 30° bez ograniczenia wysokości spadania oraz o kącie nachylenia mniejszym niż 60° przy wysokości spadania mniejszej niż 2 m.
Klasa C jest wskazana dla powierzchni o kącie między 30° a 45° bez ograniczenia wysokości spadania oraz o kącie nachylenia między 45° a 60° przy wysokości spadania mniejszej niż 5 m.
Przy kącie większym niż 60° lub większym niż 45° i wysokości spadania większej niż 5 m system krawędziowy opisany w tej normie nie jest akceptowany jako ochrona. Przy większych wysokościach spadania system może być usytuowany wyżej lub w pewnych odstępach, na przykład co 2 m.
DOROTA MATUSIAK-BILEK
Magister inżynier budownictwa lądowego. Nadinspektor pracy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Łodzi, od 20 lat zajmuje się kontrolą prac budowlanych pod kątem BHP.
