Dach z kamienia

Wykonany z kamienia dach łączy naturalność z klasyczną elegancją. Nie musi to być dobrze znany łupek dachowy. Może być to również łupek szarogłazowy. Kamień powinien być odpowiednio przygotowany i sformatowany. Trzeba też wiedzieć, jak go zamontować.

Tekst MAREK FAŁCZYŃSKI

Przypuszcza się, że pokrycia z łupka szarogłazowego sięgają cesarstwa rzymskiego. W krajach południowej Europy Skandynawii i Wysp Brytyjskich materiał ten był dość powszechnie stosowany. W regionie Cotswold w Wielkiej Brytanii, skąd znam tego typu pokrycia dachowe, jeszcze do niedawna było to główny materiał do krycia dachów. Jeszcze około pół wieku temu nie tylko domy mieszkalne, ale i inne budynki – obory, stodoły, stajnie, a nawet przystanki autobusowe – miały takie pokrycia. Obecnie nowo wznoszone domy są budowane tak szybko, że nie ma możliwości, aby taki trend utrzymać.

Jak pozyskuje się i obrabia łupek szarogłazowy?

Kamienie stosowane do krycia dachów nie są skałą metamorficzną jak typowy łupek. Są to skały osadowe. Przed wprowadzeniem narzędzi mechanicznych kamienie takie wydobywano z kopalni w dużych blokach i gdy nadchodziły mrozy zalewano wodą. Kiedy zamarzała w szczelinach, rozwarstwiała duże bryły, co ułatwiało obróbkę ręczną. Dziś używa się do tego maszyn, ale wszelkie cięcia i nierówności nadal wykonuje się za pomocą młotka. Warto dodać, że nawet otwory były robione za pomocą specjalnie zaostrzonego młotka.
Jako że jest to skała osadowa, nie ma możliwości uzyskania takich samych wielkości czy grubości kamieni. Wysokość uzyskanych elementów ma najczęściej od około 60 cm do 10 cm i są one układane od najwyższych do najniższych. Grubość zazwyczaj wynosi od 1 do 4 cm.

Produkt jest naturalny, z polskiej kopalni, choć kopalnia nie produkuje gotowych płytek dachowych. Własnoręcznie wyrabiam każdy kamień, ciosam, tnę, gdy trzeba, kształtuję do odpowiednich wymiarów, formy i nawiercam otwór na mocowanie.
Ciężar pokrycia z kamienia wynosi 65-85 kg/m². Możliwe, że wystarczające są obliczenia pod dachówkę, lecz ja zawsze zalecam, aby projektant zatwierdził takie pokrycie z wyliczeniami szczególnie wtedy, gdy jest mały kąt nachylenia dachu, ponieważ stosuje większy zakład, a więc i obciążenie konstrukcji budynku jest wtedy większe.

Jak układa się łupek szarogłazowy?

Krycie polega na tym, że zaczynamy od dużych kamieni wzdłuż okapu i kończymy na małych w kalenicy.
Jak już wspominałem najważniejsza jest wysokość kamieni (w Wielkiej Brytanii używa się cali, więc w nich podaję wymiary). Przy sortowaniu kamieni, układa się je w stosach co jeden cal wysokości, na przykład 20, 19, 18, 17…., 7, 6 i kończymy na 5 calach. Szerokość nie ma znaczenia, jako że układając trzeba zachować pewien zakład, a więc to, czy kamień zakryje jeden, dwa, a czasami nawet i trzy kamienie ułożone niżej, nie ma znaczenia.

Rozstaw łat dobiera się do wysokości danego rzędu kamienia z odpowiednim zakładem, a zakład jest uzależniony od kąta nachylenia dachu. Optymalny kąt dla takiego pokrycia to przedział 45-60°. Mniejszy kąt wymaga zastosowania większego zakładu, a co za tym idzie zwiększa się ciężar dachu i oczywiście ilość materiału do krycia.
Łacenie zazwyczaj odbywa się partiami, a więc gdy zużyjemy daną wysokość kamienia nabijamy łaty pod kolejną. Tylko jeśli jesteśmy w stanie zamówić gotowy kamień z kopalni i ilości jakie są potrzebne z danej wysokości kamienia jest możliwość nabicia łat na całości dachu. W Polsce nie ma możliwości takiego rozwiązania ponieważ żadna kopalnia nie prowadzi sprzedaży gotowych „dachówek” kamiennych.
Dawniej do montażu kamiennych elementów używano drewnianych kołeczków i wieszano na łatach. Dziś kamień mocuje się do łat zazwyczaj na gwoździe, sporadycznie na wkręty. Gwoździe stosuje się dosyć powszechnie. Niektórzy używają aluminiowych, najlepsze są jednak miedziane. Do większych i cięższych kamieni lepiej użyć dwóch gwoździ, lecz większość wymaga tylko jednego. Rzadko można się spotkać z wkrętami – z doświadczenia wiem, że zajmuje to zbyt dużo czasu.
Gąsiory wycina się z piaskowców, ponieważ nie nadają się do tego łupki kamienne. Innym zastosowaniem mogą być gotowe gąsiory ceramiczne lub betonowe.
Kosze można stosować jako otwarte lub opływowe. Otwarty kosz to taki, jaki wykonuje się obecnie najczęściej, a więc gotowy, blaszany lub z tworzywa i docina do niego kamienie. Oczywiście blacha lub inny materiał są widoczne. Kosze odpływowe są wykonywane tylko z kamienia. Zastosowane rozwiązanie tworzy unikatowy wygląd.

---

MAREK FAŁCZYŃSKI
Technik budownictwa. Od 2009 roku zajmuje się kryciem dachów kamieniem w Polsce i Wielkiej Brytanii.