Przedwojenna dachówka ceramiczna nadaje się do ponownego wykorzystania i – co ważne – jest ekonomiczniejsza. Pozostaje jednak pytanie: czy jej użycie na dachu jest zgodne z prawem?
Tekst inż. ŁUKASZ MOTULEWICZ pod przewodnictwem dr. inż. WŁADYSŁAWA RYŻYŃSKIEGO
Niestety, aspekt samych regulacji prawnych w kwestii wykonania pokryć dachowych właściwie nie istnieje. Polski Komitet Normowy uznał stare normy, powstałe jeszcze w Polsce Ludowej, za nieaktualne, a nowe – nie zostały stworzone. Jedyna obowiązująca norma dotyczy kontroli produkcji i wyrobu dachówek ceramicznych. Nie ma żadnego dokumentu, który by dotyczył projektowania, wykonania czy kontroli pokrycia dachowego. Dekarstwo jest więc w nieciekawej sytuacji, nie ma regulacji prawnych dotyczących poprawnego i estetycznego wykonania pokrycia, a to rodzi wiele problemów także z zastosowaniem dachówki staroużytkowej. Pojawiają się konflikty między wykonawcą, kierownikiem budowy a inwestorem, które często trafiają na wokandę. W pewnych stopniu wytyczne co do sztuki wykonania dachu i kontroli jego jakości opracowują Instytut Techniki Budowlanej oraz producenci, respektując je poprzez uznanie – lub nie – gwarancji. Kto więc jest decyzyjny w tym temacie? Po opinię prawną zgłosiłem się do trzech urzędów nadzoru budowlanego. Odpowiedzi wszystkich są zgodne.
Sposoby użycia dachówki historycznej, jakie będą rozważane odnośnie do stanowiska Inspektoratów Nadzoru Budowlanego, to:
- przełożenie i uzupełnienie pokrycia dachowego oraz
- wymiana w całości lub części pokrycia na dachówkę z rozbiórki lub demontażu z innego obiektu historycznego.
Na wstępnie trzeba zaznaczyć, że decyzję o użytych materiałach podejmuje projektant i kierownik budowy na podstawie certyfikatów, aprobat technicznych lub innych dokumentów, potwierdzających spełnienie wymagań normowych przez wyrób na dzień jego wbudowania w obiekt budowlany. Wyrób staroużytkowy musi byś w pełni sprawny, a jego użycie musi być wpisane do dziennika budowy. Opinie o przydatności dachówki historycznej wydaje laboratorium budowlane (nie musi być akredytowane), które wydaje certyfikat zawierający:
- normę i potwierdzenie zgodności z nią,
- kto i gdzie wykonywał badania,
- aparaturę i urządzenia badawcze użyte do badań,
- wyniki badań,
- sygnowanie osobą do tego uprawnioną.
1. Stanowisko Wojewódzkiego Inspektora Nadzoru Budowlanego w Białymstoku. Podlaski Wojewódzki Inspektor Nadzoru Budowlanego stwierdził w korespondencji, że objęcie stanowiska w materii ponownego wykorzystywania historycznej dachówki ceramicznej nie jest możliwe, gdyż nie jest to w zakresie jego kompetencji wyrażonych w Prawie budowlanym. Ponadto problem tego typu praktyk nie stanowi przedmiotu postępowania administracyjnego, które mogłoby się odbyć w tego typu urzędzie. Może być jedynie odczytane jako porada prawna, a takich porad ten organ nie udziela. Stwierdził również, że odpowiedzialność za użycie staroużytkowej dachówki spada na osoby o budowlanym wykształceniu zawodowym, które są związane z inwestycją i – zależnie od sytuacji – mogą decydować o rozwiązaniu tej kwestii. Można z tego wnioskować iż decyzyjność przy ponownym użyciu historycznych materiałów w procesie inwestycyjnym leży po stronie kierownika budowy i projektanta.
2. Stanowisko Wojewódzkiego Inspektora Nadzoru Budowlanego w Olsztynie. Warmińsko-mazurski Wojewódzki Inspektor Nadzoru Budowlanego, powołując się na przepisy art.11-13 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. – o wyrobach budowlanych (Dz. U. z 2021r. poz. 1213) uznał, że w zakresie jego działań jest kontrola i postępowanie administracyjne w sprawie wyrobów budowlanych wprowadzonych do obrotu lub udostępnianych na rynku krajowym. Jednak zaznaczył, że materiał z rozbiórki, czyli wbudowany w obiekt, a następnie odzyskany, nie jest wyrobem budowlanym wprowadzonym do obrotu, więc nie jest obiektem w zakresie prowadzenia postępowań WINB-u.
Decyzja o użyciu materiałów z rozbiórek przy wykonywaniu robót budowlanych w zakresie zgodności z art.10 należy do obowiązków kierownika budowy (art. 22 ust. 3e Prawa budowlanego) i inspektora nadzoru inwestorskiego (art. 25 ust. 2), a także organów nadzoru budowlanego w ramach kontroli przestrzegania i stosowania Prawa budowlanego (art. 84a ust. 1 p.3).
Jednakże zgodnie z punktem g) art. 5 ustawy Prawo budowlane, czyli wymogu „zrównoważonego wykorzystywania zasobów naturalnych” w projektowaniu i budowaniu obiektów budowlanych i punktem 7 I rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady UE nr 305/2011 obiekty budowlane muszą być zaprojektowane, wykonane i rozebrane w taki sposób, aby wykorzystywanie zasobów naturalnych było zrównoważone i zapewniało w szczególności:
- ponowne wykorzystanie lub recykling obiektów budowlanych oraz wchodzących w ich skład materiałów i części po rozbiórce,
- trwałość obiektów budowlanych,
- wykorzystywanie w obiektach budowlanych przyjaznych środowisku surowców i materiałów wtórnych.
Inspektor, powołując się na te artykuły stwierdza: – Należy podkreślić, że przepisy prawa nie zabraniają ponownego wykorzystania w obiektach budowlanych materiałów wtórnych. Jednakże decyzja o ich zastosowaniu każdorazowo powinna być zaakceptowana przez projektanta, kierownika budowy i inspektora nadzoru inwestorskiego. Organ nadzoru budowlanego nie podejmuje decyzji, w jaki sposób sprawdzić jak i czy właściwości mechaniczne materiału zmieniły się w czasie, aczkolwiek dobrą praktyką byłoby uwzględnienie istotnych właściwości użytkowych dla pokryć dachowych, tj. wytrzymałości mechanicznej (nośności na zginanie), odporności na działanie ognia zewnętrznego, przesiąkliwości, trwałości (mrozoodporności) i wydzielania substancji niebezpiecznych. Dodaje też, że WINB nie ma uprawnień do stosowania powszechnie obowiązującej wykładni prawa i przedstawia subiektywny własny punkt widzenia, który nie jest wiążący w danej sprawie administracyjnej bądź cywilnej. Ostateczna decyzja w prowadzonym postępowaniu administracyjnym i zastosowanie konkretnych przepisów prawnych należy do właściwego organu w postępowaniu, gdyż decyzja zależy od bardzo wielu czynników dla konkretnego przypadku.
3. Stanowisko Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego, Departament Wyrobów Budowlanych. Na wstępie zaznaczone jest, że GUNB nie dokonuje oceny konkretnych stanów faktycznych (poza toczącymi się przed nim postępowaniami), nie udziela porad technicznych ani prawnych, jak również nie wydaje wiążących interpretacji przepisów prawa. Udziela jedynie ogólnych wyjaśnień odnośnie do obowiązującego Prawa budowlanego tj. ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane i ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych. Czyli GUNB udziela stosownych wyjaśnień, jeśli przepis z tego zakresu budzi wątpliwości. Aspektu ponownego użycia historycznej dachówki tyczą się następujące przepisy Prawa budowlanego polskiego i europejskiego:
- art. 10 ustawy – Prawo budowlane: Wyroby wytworzone w celu zastosowania w obiekcie budowlanym w sposób trwały o właściwościach użytkowych umożliwiających prawidłowo zaprojektowanym i wykonanym obiektom budowlanym spełnienie podstawowych wymagań, można stosować przy wykonywaniu robót budowlanych wyłącznie, jeżeli wyroby te zostały wprowadzone do obrotu lub udostępnione na rynku krajowym zgodnie z przepisami odrębnymi, a w przypadku wyrobów budowlanych – również zgodnie z zamierzonym zastosowaniem;
- rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 350/2011, ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych, które wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich określające tak zwany europejski system wprowadzania do obrotu lub udostępniania na rynku wyrobów budowlanych z deklaracją i oznakowaniem CE;
- ustawa o wyrobach budowlanych, która między innymi ustala zasady wprowadzania do obrotu lub udostępniania wyrobów budowlanych na rynku krajowym w tak zwanym krajowym systemie.
Jednocześnie zgodnie z powyższymi „wyrób budowlany” to każdy wyrób lub zestaw wyprodukowany i wprowadzony do obrotu w celu trwałego wbudowania w obiekt budowlany lub jego część, którego właściwości wpływają na właściwości użytkowe obiektów budowlanych w stosunku do podstawowych wymagań dotyczących obiektów budowlanych. Należy zaznaczyć, że nie wszystkie wyroby budowlane podlegają przywołanym wymaganiom prawnym.
Wymaganiom rozporządzenia nr 305/2011, w tym obowiązkowi sporządzenia deklaracji właściwości użytkowych i umieszczenia oznakowania CE, podlegają wyłącznie wyroby, które są objęte normami zharmonizowanymi w rozumieniu tego rozporządzenia oraz te wyroby, dla których wydane zostały europejskie oceny techniczne. Tyczą się tego także decyzje wykonawcze komisji UE 2019/451 z dnia 19 marca 2019 r. w sprawie norm zharmonizowanych dotyczących wyrobów budowlanych, 2022/2357 z dnia 1 grudnia 2022 r. w odniesieniu do normy zharmonizowanej dotyczącej punktowych elementów odblaskowych, a także komunikat komisji w ramach wykonania rozporządzenia nr 305/2011.
– Odnosząc się zaś do podniesionej kwestii możliwości zastosowania, przy wykonywaniu robót budowlanych, wyrobów budowlanych, które pochodzą z rozbiórki obiektów budowlanych (w tym z rozbiórki zabytkowych obiektów budowlanych), informuję, że w opinii GUNB obowiązujące aktualnie przepisy ustawy – Prawo budowlane ani ustawy o wyrobach budowlanych nie zawierają jednoznacznych regulacji w tym zakresie, które określałyby wprost zasady wprowadzania do obrotu i stosowania takich wyrobów w sposób trwały w obiekcie budowlanym, czy regulowałyby kwestię opracowywania dokumentów dla nich. Regulacji takich nie przewiduje również rozporządzenie nr 305/2011, choć jak wynika z jego załącznika I, w myśl wymagania podstawowego Zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych, obiekty budowlane muszą być zaprojektowane, wykonane oraz rozebrane w taki sposób, aby wykorzystanie zasobów naturalnych było zrównoważone i zapewniało w szczególności m.in. ponowne wykorzystanie lub recykling obiektów budowlanych oraz wchodzących w ich skład materiałów i części po rozbiórce.
Inspektor zaznacza, że materiały, które zostały trwale wbudowane w obiekt budowlany nie mogą być ponownie używane na podstawie dokumentów i ocen dokonanych przed ich pierwotnym wprowadzeniem do obrotu, nawet gdyby takowe istniały. Można jednak zgodnie z art.10 ustawy o wyrobach budowlanych dopuścić do jednostkowego zastosowania wyroby z odzysku na podstawie indywidualnej dokumentacji technicznej, sporządzonej przez projektanta obiektu lub z nim uzgodnionej.
– Z określenia „wyrób przeznaczony do jednostkowego zastosowania” wynika, że nie może to być wyrób budowlany produkowany seryjnie z przeznaczeniem do powszechnego stosowania, lecz wytworzony na potrzeby konkretnej inwestycji (przykładowo – poprzez pozyskanie wyrobu z rozbiórki budynku, dokonanej zgodnie z określonymi przez projektanta wymaganiami w taki sposób, aby można było ocenić, że wyrób ten posiada wymagane do konkretnego zastosowania właściwości użytkowe, potwierdzone np. oceną rzeczoznawcy dokonaną, zależnie od potrzeb, w oparciu o stosowne badania, obliczenia, ewentualnie z uwzględnieniem informacji dotyczących pierwotnego wprowadzenia do obrotu danego wyrobu z rozbiórki). Dodać należy, że ww. indywidualna dokumentacja techniczna, sporządzona przez projektanta obiektu lub z nim uzgodniona, powinna zawierać opis rozwiązania konstrukcyjnego, charakterystykę materiałową i informację dotyczącą projektowanych właściwości użytkowych oraz określać warunki jego zastosowania w danym obiekcie budowlanym, a także, w miarę potrzeb, instrukcję obsługi i eksploatacji (zob. art. 10 ust. 2 ustawy o wyrobach budowlanych). Zawartość ww. oświadczenia określa zaś art. 10 ust. 3 ww. ustawy.
Urząd za osoby odpowiedzialne względem używanych wyrobów wymienia uczestników procesu budowlanego, czyli między innymi projektanta, kierownika budowy i inspektora nadzoru inwestorskiego. Zaznacza, że to oni ponoszą odpowiedzialność za stosowanie wyrobów budowlanych zgodnie z przepisami w tym techniczno-budowlanymi oraz spełnienie wymagań. Projektant ma obowiązek opracować projekt zgodnie z Prawem budowlanym oraz zasadami wiedzy technicznej, a także wykonać indywidualną dokumentację techniczną. Natomiast inspektor nadzoru inwestorskiego sprawuje kontrolę zgodności realizacji budowy z projektem, przepisami Prawa budowlanego i zasadami wiedzy technicznej. Sprawdza także jakość wykonania robót budowlanych.
4. Konserwator zabytków. Ponowne używanie dachówki w dużej mierze tyczy się obiektów zabytkowych i w strefie ochrony konserwatorskiej, gdyż na nich ta dachówka została oryginalnie zamontowana i może być ponownie użyta w trakcie remontu pokrycia dachowego. Szczególnie istotne jest więc stanowisko konserwatora zabytków odnośnie do tego typu praktyk.
Na stronie Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Olsztynie w dziale zaleceń konserwatorskich dla remontów obiektów zabytkowych jest napisane: –Zaleca się zachowanie oryginalnego pokrycia dachowego z wykonaniem niezbędnych jego uzupełnień z użyciem materiału maksymalnie zbliżonego kształtem oraz kolorem.
Wynika z tego, że model remontu dachu, w którym jest uzupełniane i poprawiane pokrycie wstępne, a pokrycie właściwe z dachówki historycznej pozostaje, jest oponowany przez konserwatora. Co więcej, w przypadku degradacji części dachówki leżącej na zabytku zaleca on dołożenie maksymalnie podobnego materiału, a więc staroużytkowy wpisuje się wręcz idealnie w tę wytyczną.
Kierownik Wydziału Inspekcji Zabytków Nieruchomych i Ruchomych, powołując się na art. 27 Ustawy o Ochronie Zabytków stwierdziła, że w zaleceniach konserwatorskich wystawianych na prośbę właściciela lub posiadacza zabytków postulują używanie i montaż dachówki staroużytkowej. Taki zabieg konserwator uważa za zasadny na podstawie doświadczeń konserwatorskich.
Konserwator zabytków to instytucja również o charakterze decyzyjnym. Współuczestniczy on w wydaniu pozwolenia na budowę w tym remontu obiektu. Nie jest obligatoryjne występowanie o zalecenia konserwatorskie przez inwestora, jednak jest dobrze widziane i często pomaga w uzyskaniu pozwolenia. Niezastosowanie się do zaleceń w projekcie może spowodować decyzję odmowną konserwatora. Bez wniosku o wydanie zaleceń ciężko jest ustalić, co trzeba w projekcie zawrzeć i na co zwrócić uwagę, aby decyzja była pozytywna, także warto o nie zabiegać. Aspekt promowania ponownego użycia dachówki historycznej jest subiektywny i zależny od konkretnego konserwatora, jednak ogólna tendencja w tego typu urzędach jest przychylna dla staroużytkowych materiałów.
Podsumowując, odzysk i ponowne użycie dachówki z rozbiórki starego pokrycia dachowego leży w gestii projektanta, kierownika budowy i inspektora nadzoru inwestorskiego i wszystkie urzędy są w tym zgodne. Brak jest konkretnych rzeczowych regulacji, ale dyrektywy UE wydają się być przychylne dla tego typu praktyk. Jeśli tylko dachówka jest w stanie uzyskać wytrzymałość i nośność taką, jakiej wymaga się względem obecnie produkowanej i zostanie zaakceptowana przez kierownika budowy, a jej użycie wpisane do dziennika budowy, to nic nie stoi na przeszkodzie w jej użyciu. Jako dekarz mam nadzieję, że w przyszłości powstaną normy regulujące wykonawstwo pokryć dachowych, dzięki którym wszystkie osoby związane z procesem budowlanym unikną problemów, a także, że te normy odniosą się do dachówki staroużytkowej.
ŁUKASZ MOTULEWICZ
Inżynier, czeladnik ciesielstwa, technik geodeta, pisarz, a głównie dekarz. Od lat pracujący przy remontach mazurskich przedwojennych dachów krytych dachówką ceramiczną.
