Dachy płaskie z wykończeniem żwirowym lub zielonym ogrodem przeciekają, przemarzają, a roślinność gnije lub usycha nie tylko z powodu błędów wykonawczych. Przyczyną mogą być także błędy popełnione podczas projektowania i eksploatacji.
Tekst ADAM CHOJNACKI, ROMAN KWIATKOWSKI
Projektowanie dachów żwirowych i zielonych jest miłe i przyjemne, jednak podczas tworzenia projektów dachów zielonych należy pamiętać o kilku istotnych aspektach będących na styku branż, ważnych z punktu widzenia konstrukcji czy izolacji dachów budynku. Dlatego też już od samego początku tworzenia procesu inwestycyjnego, odpowiedzialny za koncepcję budynku architekt powinien uwzględnić formę i przeznaczenie dachów zielonych oraz wymagania z nimi związane.
Wyróżniamy trzy główne etapy uczestnictwa w projektowaniu i budowie
dachów zielonych:
- projektowanie dachu zielonego na etapie sporządzania opracowania projektu architektoniczno-budowlanego;
- projektowanie dachu zielonego na etapie sporządzania projektu budowlanego wykonawczego;
- uczestnictwo w pracach budowlanych na etapie wykonawstwa.
Przed rozwinięciem powyższych zagadnień, warto przypomnieć podstawowe definicje słów kluczowych do prawidłowego zrozumienia tematu dachów płaskich. Definicje te często źle są rozumiane, a nawet mylone.
Błędy projektowe
Na powierzchni dachu temperatura w ciągu roku waha się w przedziale od –30 do +80°C, jest również narażona na działanie promieniowania UV oraz liczne cykle zamarzania i rozmarzania. Zatem rodzaj i właściwości materiałów, z których będzie wykonana izolacja przeciwwodna dachu powinny zapewnić jej bezawaryjne funkcjonowanie w tych warunkach co najmniej przez 15-20 lat. Przeciekanie, zawilgocenie stropu, zagrzybienie ścian i stropów są najbardziej widocznymi skutkami nieprawidłowo wykonanego dachu. Wady te mogą mieć źródło w błędach powstałych już w trakcie opracowywania projektu dachu. A błędy popełnione na tym etapie zwykle nie tylko są trudne, a wręcz często niemożliwe do usunięcia. O czym więc nie wolno zapomnieć i co powinno znaleźć się w projekcie?
Konstrukcja. Przy projektowaniu dachu należy brać pod uwagę
jego funkcję:
- użytkową – przewidzianą dla ciągłej obecności osób, umieszczenia zieleni z uprawą dachową ekstensywną lub intensywną,
- nieużytkową – z powierzchnią żwirową, przewidzianą do wejścia tylko w celu konserwacji.
Dla każdej z tych funkcji powinna zostać zaprojektowana nie tylko odpowiednio wytrzymała konstrukcja dachu, ale także dobrana właściwa izolacja przeciwwodna. Dla zapewnienia odprowadzenia z niej wody duże znaczenie ma wyznaczenie odpowiedniego nachylenia połaci dachu. Niestety, w projektach często zapomina się, że przy spadku poniżej 5% (kąt nachylenia mniejszy niż 3°) – z powodu dopuszczalnych tolerancji równości podłoża, grubości materiałów, zakładów, wzmocnień itp. – możliwe jest powstawanie zastoin wody lub co najmniej dochodzi do utrudnień jej odpływu, na co powinna być odporna (a często nie jest) wskazana w dokumentacji izolacja przeciwwodna.
Warstwy. W projekcie dachu płaskiego, na którym planuje się umieszczenie nad izolacją przeciwwodną jeszcze kolejnych warstw, należy zapewnić dla nich miejsce. Ich rodzaj i grubość pozwala obliczyć grubość dachu. Tu częstym błędem projektowym jest traktowanie trawy jako uprawy ekstensywnej, która nie wymaga co najmniej 20 cm warstwy podłoża. Skutkiem tego jest projektowanie zbyt niskich attyk, ścianek świetlików i okien dachowych. To zaś z kolei utrudnia, a czasami wręcz uniemożliwia właściwe wykonanie obróbek izolacji przeciwwodnej tych elementów. Ważne jest również, aby w projekcie były wyszczególnione i ułożone w odpowiedniej kolejności wszystkie warstwy przekrycia. Poważnym błędem jest pominięcie geowłókniny oddzielającej izolację przeciwwodną od warstwy znajdującej się powyżej, czyli warstwy drenażowej lub dociążającej, które trąc o izolację powodują jej uszkodzenie i nieszczelność. Podczas projektowania dachów zielonych nie można także zapominać o zabezpieczeniu izolacji przeciwwodnej przed przerastaniem korzeniami. W opracowaniach nierzadko wyszczególniane są rzetelnie wszystkie kolejne warstwy dachu nad izolacją wodochronną, bez jednoznacznego wskazania, że mogą być stosowane wyłącznie na materiale odpornym na przerastanie korzeniami lub po oddzieleniu materiałem odpornym na przerastanie korzeni.
Ochrona cieplna. Dla każdego rodzaju dachu powinny być przeprowadzone obliczenia cieplno-wilgotnościowe. Ma to na celu nie tylko dobór odpowiedniej grubości izolacji termicznej, ale też wyeliminowanie możliwości kondensowania się pary wodnej w warstwach dachu i wyeliminowanie warunków sprzyjających rozwojowi pleśni na stropie i ścianach od strony wnętrza. Obliczenia powinny uwzględniać również miejsca wokół okien dachowych, świetlików, wyłazów itp. Są to miejsca, w których najczęściej występuje przemarzanie i dogodne warunki do rozwoju
pleśni. Skondensowana w warstwach dachu para wodna, jeśli nie ma zapewnionej dostatecznej wentylacji przegrody, pojawia się zwykle na suficie i ścianie w postaci zacieków, purchli i łuszczącej się powłoki malarskiej, co czasami sprawia wrażenie przeciekania izolacji wodochronnej.
Izolacja przeciwwodna. Ta warstwa na każdym dachu płaskim, niezależnie od jego funkcji ma kluczowe znaczenie. Bardzo ważne jest, aby opisanie jej w dokumentacji projektowej nie ograniczało się wyłącznie do wskazania typu materiału lub nazwy systemu izolacji przeciwwodnej. Brak w projekcie opracowania detali: wpustów dachowych, odwodnień, dylatacji, przepustów, przebić, obróbek attyk, kominów itp. może świadczyć, że w trakcie projektowania elementy te zostały pominięte. W takiej sytuacji nie wydaje się słuszne, aby później za właściwe ich rozmieszczenie i montaż całkowitą odpowiedzialność ponosił wykonawca.
Błędy eksploatacyjne
Nie tylko od projektantów i wykonawców, ale także od mieszkańców i użytkowników zależy to, jak długo bez awarii będzie funkcjonował dach zielony lub wykończony żwirem. Dlatego każdy właściciel domu z takim dachem powinien przestrzegać zaleceń dotyczących korzystania z niego i przeprowadzania zabiegów konserwacyjnych.
Zmiana funkcji. Niektórzy właściciele domów uważają, że przeznaczenie dachu, z uwagi na to, że jest płaski, może być dowolnie zmieniane. Bardzo często są więc na nim ustawiane różnego rodzaju urządzenia, których montażu nikt nie przewidywał ani w trakcie projektowania dachu, ani też w czasie jego wykonywania. Stawiane są na przykład centrale wentylacyjne, klimatyzacyjne lub anteny telewizyjne. Urządzenia te połączone są z instalacją wewnętrzną poprzez wykonywane w tym celu przebicia stropów lub attyk, przez które prowadzą nierzadko bezładnie położone przewody. Każda z takich ingerencji może mieć negatywny wpływ na trwałość izolacji dachu żwirowego lub zielonego, może też zwiększyć jego obciążenie. Zmiana funkcji dachu z nieużytkowej na użytkową powinna być zawsze skonsultowana z projektantem, ponieważ zmieniają się parametry eksploatacyjne, przede wszystkim obciążenie i warunki cieplno-wilgotnościowe dachu. Ponadto może być konieczne przebudowanie lub ocieplenie attyk, podwyższenie kominów itp.
Nieodpowiednia konserwacja. Bardzo częstym błędem jest niewłaściwa konserwacja dachu lub zupełny jej brak. Skrzynki kontrolne, przelewy awaryjne i wpusty dachowe trzeba regularnie czyścić i sprawdzać czy właściwie działają.
Roślinność. Widocznym objawem nieprawidłowego funkcjonowania dachu zielonego jest usychanie, gnicie i choroby roślin. Najmniej wysiłku wymagają dachy ekstensywne, na których sadzi się rozchodniki, rojniki lub sieje mieszanki bylin, ziół i traw. W zupełności wystarczy, że będą one nawożone zgodnie z zaleceniami, regularnie zostaną usuwane obumarłe części roślin i uzupełniane ubytki podłoża powstałe w wyniku erozji. Dachy z warstwą trawy potrzebują odpowiedniej grubości warstwy podłoża (co najmniej 20 cm). W uprawie trawa wymaga systematycznego koszenia i codziennego podlewania. Zbyt obfite może spowodować gnicie trawnika, natomiast zbyt skąpe – jego usychanie. Dachy z zielenią intensywną – trawą, krzewami, drzewami – należy systematycznie pielęgnować. Niedopuszczalne jest wbijanie w ziemię jakichkolwiek elementów (na przykład drewnianych lub metalowych podpór dla drzewek) bez wiedzy i zgody konstruktora. Może okazać się, że uszkodzą one warstwę izolacji przeciwwodnej i trzeba ją będzie wymienić na nową. A to kosztowne przedsięwzięcie.
Odśnieżanie. Usuwanie śniegu powinno ograniczyć się tylko do zdjęcia z dachu jego nadmiaru. Na dachach z zielonych lub z pokryciem żwirowym, przy odśnieżaniu nawet łopatami bez okuć metalowych, łatwo uszkodzić nieosłonięte pionowe izolacje obróbek attyk, ścianek rozgraniczających i kominów wentylacyjnych.
ADAM CHOJNACKI – prowadzi firmę projektowo wykonawczą specjalizującą się w naprawach i remontach izolacji wodochronnych budynków.
ROMAN KWIATKOWSKI – doradca techniczny, projektant i szkoleniowiec Akademii Dachów Płaskich.
