Zazwyczaj projekty budowlane, przygotowane do uzyskania decyzji pozwolenia na budowę lub opracowane do zgłoszenia, są dosyć ogólnie opracowane i bez precyzyjnych wskazówek wykonawczych. Skąd wziąć zatem szczegółowe informacje? Jak prawidłowo wykonać detale, zwłaszcza nietypowe?
Tekst TOMASZ RYBARCZYK
Z tymi problemami często borykają się wykonawcy. Skąd pozyskać informacje na temat rozwiązań projektowych? Kto je powinien dostarczyć? By na to pytanie odpowiedzieć, to ważne jest zrozumienie, co powinien zawierać projekt budowlany oraz jakie obowiązki i prawa spoczywają na uczestnikach procesu budowlanego.
Rys. Rockwool
Kto jest odpowiedzialny za dokumentację na budowie?
Na budowie, podczas realizacji zamierzenia budowlanego, pojawia się wiele osób i firm. Część z nich wykonuje roboty budowlane, ale według Prawda budowlanego jest tylko czterech uczestników budowy:
- inwestor,
- projektant,
- kierownik budowy,
- inspektor nadzoru inwestorskiego.
To właśnie na nich są nałożone konkretne prawa i obowiązki. Można się domyślać, że w kontekście przygotowania dokumentacji projektowej odpowiedzialny jest projektant. Oczywiście, jednak nie do końca, bo na inwestorze również w tym zakresie nałożone są obowiązki. Według art. 18. 1. Prawa budowlanego to właśnie do obowiązków inwestora należy zorganizowanie procesu budowy z uwzględnieniem zawartych w przepisach zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, a w szczególności zapewnienie opracowania projektu budowlanego i – stosownie do potrzeb – innych projektów. Natomiast do podstawowych obowiązków projektanta (Art. 18. 1.) w kontekście przygotowania projektu należy:
- opracowanie projektu budowlanego w sposób zgodny z wymaganiami ustawy, ustaleniami określonymi w decyzjach administracyjnych dotyczących zamierzenia budowlanego, obowiązującymi przepisami oraz zasadami wiedzy technicznej;
- zapewnienie, w razie potrzeby, udziału w opracowaniu projektu budowlanego osób z uprawnieniami budowlanymi do projektowania w odpowiedniej specjalności;
- wzajemne skoordynowanie techniczne wykonanych przez osoby mające uprawnienia w swojej specjalności, opracowań projektowych, zapewniające uwzględnienie zawartych w przepisach zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w procesie budowy, z uwzględnieniem specyfiki projektu budowlanego, oraz zapewnienie zgodności projektu technicznego z projektem zagospodarowania działki lub terenu oraz projektem architektoniczno-budowlanym;
- sporządzenie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia ze względu na specyfikę projektowanego obiektu budowlanego, uwzględnianej w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia;
- uzyskanie wymaganych opinii, uzgodnień i sprawdzeń rozwiązań projektowych w zakresie wynikającym z przepisów;
- wyjaśnianie wątpliwości dotyczących projektu i zawartych w nim rozwiązań;
- sporządzanie lub uzgadnianie indywidualnej dokumentacji technicznej, o której mowa w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (Dz. U. z 2021 r. poz. 1213).
Do obowiązków inwestora należy więc zorganizowanie dokumentacji projektowej odpowiedniej do zamierzenia budowlanego. Natomiast obowiązkiem projektanta jest przygotowanie i koordynowanie prac projektowych, dotyczących tylko projektu budowlanego. Zobaczmy zatem, jakie informacje zawiera projekt budowlany i czy powinny się w nim znaleźć szczegółowe rozwiązania i wskazówki wykonawcze.
Projekt budowlany i jego zawartość
Projekt budowlany powinien być przygotowany zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Rozwoju z dnia 11 września 2020 roku w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego. Zakres projektu budowlanego powinien uwzględniać stopień skomplikowania robót budowlanych, specyfikę i charakter obiektu budowlanego, warunki ochrony przeciwpożarowej, o których mowa w przepisach odrębnych oraz w zależności od przeznaczenia projektowanego obiektu budowlanego. Projekt budowlany składa się z czterech części:
- projektu zagospodarowania działki lub terenu,
- projektu architektoniczno-budowlanego,
- projektu technicznego,
- części z opiniami, uzgodnieniami, pozwoleniami i innymi dokumentami.
Projekt architektoniczno-budowlany
Znajduje się w nim część opisowa oraz część rysunkowa. Część rysunkowa projektu architektoniczno-budowlanego budynku jednorodzinnego zawiera:
- rzuty wszystkich charakterystycznych poziomów w zakresie niezbędnym do przedstawienia układu funkcjonalno-przestrzennego i rozwiązań architektoniczno-budowlanych;
- charakterystyczne przekroje w zakresie niezbędnym do przedstawienia układu funkcjonalno-przestrzennego z nawiązaniem do poziomu terenu, ukazujące powiązanie z podłożem oraz przyległymi obiektami;
- widoki elewacji oraz dachu lub przekrycia w liczbie dostatecznej do wyjaśnienia formy architektonicznej obiektu budowlanego, w tym jego wyglądu zewnętrznego ze wszystkich widocznych stron, z naniesionym na rysunku określeniem graficznym lub opisowym charakterystycznych wyrobów wykończeniowych i kolorystyki.
Jak widać, jest to ogólne opracowanie potrzebne do tego, by organ mógł rozstrzygnąć, czy budynek będzie odpowiadał MPZP albo wydanym WZ.
Projekt techniczny
Przepisy dotyczące zawartości projektu budowlanego ujęte są w Rozporządzeniu Ministra Rozwoju z dnia 11 września 2020 roku w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego. By uzyskać decyzję pozwolenia na budowę albo by skutecznie ją zgłosić, niezbędne jest wykonanie i przekazanie organowi trzech części projektu budowlanego (projektu zagospodarowania działki lub terenu, projektu architektoniczno-budowlanego oraz części z opiniami, uzgodnieniami, pozwoleniami i innymi dokumentami). Przekazanie projektu technicznego w momencie składania projektu do uzyskania decyzji pozwolenia na budowę nie jest niezbędne. Projekt techniczny powinien być przygotowany na czas budowy, by było wiadomo, jak go realizować. Przy zgłaszaniu rozpoczęcia budowy projektant jest zobowiązany oświadczyć, że projekt techniczny został sporządzony, chociaż formalnie organ wymaga, by został on oddany… na zakończenie budowy. Pomijając zalety i wady takiego podejścia, jak widać może on być wykonany w późniejszym terminie. Projekt techniczny również składa się z części opisowej oraz części rysunkowej. Część rysunkowa projektu technicznego zawiera co najmniej:
- rzuty wszystkich charakterystycznych poziomów obiektu budowlanego, w tym widok dachu lub przekrycia oraz przekroje i elewacje, konieczne do przedstawienia:
– rozwiązań budowlano-konstrukcyjnych oraz rozwiązań materiałowych obiektu budowlanego i jego powiązania z podłożem oraz przyległymi obiektami budowlanymi;
– położenia sytuacyjno-wysokościowego i skrajnych parametrów instalacji i urządzeń technologicznych, związanych lub mających wpływ na konstrukcję obiektu budowlanego,
– funkcjonowanie instalacji i urządzeń oraz bezpieczeństwo ich użytkowania;
z nawiązaniem do poziomu terenu, przestrzeni wewnętrznych obiektu budowlanego, w szczególności pomieszczeń, rodzaju konstrukcji, przekrojów jego elementów, a także instalacji oraz gabarytów (obrysu) urządzeń technologicznych; - rozwiązania konstrukcyjno-materiałowe przegród zewnętrznych wraz z niezbędnymi szczegółami budowlanymi, mającymi wpływ na właściwości cieplne i szczelność powietrzną przegród, jeżeli ich odwzorowanie nie było wystarczające na rysunkach;
- podstawowe urządzenia instalacji ogólnotechnicznych i technologicznych lub ich części, jeżeli ich odwzorowanie nie było wystarczające na rysunkach;
- zasadnicze elementy wyposażenia instalacyjno-budowlanego, umożliwiającego użytkowanie obiektu budowlanego zgodnie z jego przeznaczeniem, w tym:
instalacje i urządzenia budowlane: wodociągowe, kanalizacyjne, grzewcze, wentylacyjne, chłodnicze, klimatyzacyjne i gazowe.
Widać więc, że projekt techniczny jest projektem o większej szczegółowości i będzie niezbędny w trakcie budowy chociaż jego zakres może nie być wystarczający, by rozwikłać wszystkie kwestie na budowie.
Skąd wziąć rozwiązania szczegółowe?
Przytoczone Rozporządzenie wskazuje na to, by projekt techniczny zawierał „rozwiązania konstrukcyjno-materiałowe przegród zewnętrznych wraz z niezbędnymi szczegółami budowlanymi, mającymi wpływ na właściwości cieplne i szczelność powietrzną przegród, jeżeli ich odwzorowanie nie było wystarczające na rysunkach”. Dotyczy to również dachu, ponieważ jest on przegrodą zewnętrzną. Jednak rozwiązania ujęte w projekcie technicznym mogą być zbyt ogólne i niewystarczające, by wykonać roboty.
Dobrze jest, jeśli zawsze mamy na budowie opracowanie szczegółowe, z którego wszystko będzie jasno wynikać, co i jak powinno być zrobione. Dlatego czasami jest potrzebny projekt wykonawczy. Jest on projektem uzupełniającym do projektu budowlanego i jest jego uszczegółowieniem w kontekście rozwiązań i wskazówek wykonawczych.
Niestety, brak jest aktu prawnego zawierającego szczegółowy zakres projektu wykonawczego oraz jego obligatoryjność sporządzania. W Prawie budowlanym, ani w Rozporządzeniu dotyczącym zakresu i formy projektu budowlanego nawet nie ma pojęcia projektu wykonawczego ani żadnego odwołania do tego typu projektu. Tak, naprawdę dokument ten jest dokumentem fakultatywnym, a jego zakres i zawartość zależy od umowy między zlecającym wykonanie projektu (czyli inwestorem) a wykonawcą projektu (czyli projektantem). Projekt wykonawczy jest opracowaniem szczegółowym. Powinien być przygotowany na podstawie zatwierdzonego projektu budowlanego, zgodnie z wiedzą techniczną, z uwzględnieniem szczegółowych wytycznych producentów materiałów budowlanych. To pozwala uniknąć błędów na etapie realizacji przedsięwzięcia. Ze względu jednak na to, że opracowanie to jest pracochłonne, jest kosztowne. Projekt wykonawczy nie jest elementem obowiązkowym przy budowie domu jednorodzinnego. To są główne przyczyny tego, że najczęściej projekt wykonawczy nie jest sporządzany, a inwestorzy wymagają przyjmowania rozwiązań szczegółowych na zasadzie uzgodnień poczynionych z wykonawcami, kierownikiem budowy lub projektantem, co często prowadzi do nieporozumień, a nawet konfliktów między inwestorem a wykonawcą, projektantem i kierownikiem budowy. Najczęściej kończy się to tym, że kwestie wykonania robót są uzgadniane ustnie, a odpowiedzialność się rozmywa albo spada na wykonawców. Chociaż w praktyce najczęściej mamy do czynienia z zastosowaniem znanych i powszechnie stosowanych materiałów budowlanych, więc często rozwiązania szczegółowe i detale nie są wcale potrzebne, ponieważ wykonawca radzi sobie z tym samodzielnie. Wykona wszystko prawidłowo według swojego uznania, swojej wiedzy i umiejętności. Wskazane jest przy tym, by roboty realizowane w ten sposób były przed rozpoczęciem uzgodnione z kierownikiem budowy oraz inwestorem. Brak uzgodnienia warunków wykonania i odbioru robót może prowadzić do zupełnie innych oczekiwań każdej ze stron, co może powodować problemy.
Jeśli jednak roboty są dosyć skomplikowane albo zastosowane są technologie nieznane wykonawcy lub stawiane przez inwestora wymagania są szczególnie wysokie, to inwestor powinien zlecić wykonanie projektu wykonawczego. Powinien też skorzystać z dodatkowej osoby, która będzie kontrolować jakość wykonanych prac i powinien ustanowić inspektora nadzoru inwestorskiego.
Uzgodnienia w praktyce
Przy umawianiu robót wykonawcy z inwestorem zawsze powinno się ustalać zarówno kwestie ogólne, jak i szczegółowe, włącznie dotyczące rozwiązania detali. Wykonawca mając o tym wiedzę powinien zwrócić na to uwagę inwestorowi (który zazwyczaj się w tym nie orientuje), że może w projekcie czegoś brakować. Jeśli potrzebny będzie projekt wykonawczy, to wykonawca powinien zwrócić na to uwagę inwestorowi i żądać, by to inwestor zorganizował (bo jest to obowiązkiem inwestora). Jeśli okaże się, że coś jest niewyjaśnione już na etapie wykonawstwa, to w pierwszej kolejności wykonawca powinien się z tym zwrócić do kierownika budowy i poinformować o tym inwestora. Wówczas przypuszczalnie stanowisko zajmie kierownik budowy, który być może zaproponuje rozwiązanie po uzgodnieniu z wykonawcą albo zwróci się do projektanta. Nie jest to, co prawda, w zakresie obowiązków kierownika budowy, ale będzie mu łatwiej przekazać informacje projektantowi. Wzięcie na siebie wszystkiego, a więc zorganizowania detali przez wykonawcę, może rozwiązać szybciej sprawę, ale może to spowodować, że obróci się to przeciwko niemu. Dlatego wszystkie uzgodnienia najlepiej dokonywać gremialnie oraz ze spisaniem ustaleń. To zawsze dowód na to, że pewne kwestie zostały wyjaśnione za zgodzą wszystkich stron. Należy pamiętać, że projektant jest tym uczestnikiem procesu budowlanego, który te kwestie rozstrzyga.
TOMASZ RYBARCZYK
Architekt i inżynier budownictwa z ponad 28-letnim doświadczeniem; ma uprawnienia do projektowania
i kierowania budową bez ograniczeń w zakresie konstrukcyjno-budowlanym oraz uprawnienia budowlane
do projektowania bez ograniczeń w specjalności architektonicznej; pełni funkcję kierownika budowy
lub inspektora nadzoru inwestorskiego; rzeczoznawca budowlany w zakresie projektowania i wykonawstwa; znawca materiałów i technologii; projektuje, opracowuje ekspertyzy oraz opinie techniczne.
