Po dokładnym omówieniu ochrony ubezpieczeniowej na czas realizacji prac budowlano-montażowych, zwarto poznać zagadnienia związane z gwarancjami ubezpieczeniowymi. W sposób szczególny dotyczy to uczestników procesu budowlanego, do których zaliczamy inwestora oraz wykonawcę robót budowlanych, w tym firmy dekarskie.
Tekst Jacek Baranowski
Historia gwarancji ubezpieczeniowych nie jest zbyt długa. Jej początek wynika z regulacji ustawy o działalności ubezpieczeniowej z 28 lipca 1990 roku. To właśnie ten akt prawny umożliwił zakładom ubezpieczeń faktyczne rozszerzenie działalności związanej z zawieraniem umów ubezpieczenia o instrumenty finansowe, do których potocznie zalicza się gwarancje ubezpieczeniowe. Specyficzny, wynikający z praktyki charakter tego rodzaju produktów ubezpieczeniowych potwierdził niejako Sąd Apelacyjny w Poznaniu w orzeczeniu z dnia 11 stycznia 2006 roku (I ACa 761/05), orzekając, że „gwarancja ubezpieczeniowa jest specyficzną, niestypizowaną, a ukształtowaną głównie przez praktykę, czynnością ubezpieczeniową, znajdującą oparcie prawne przede wszystkim w zasadzie swobody układania stosunków zobowiązaniowych” (Kodeks cywilny, art. 353[1]).
Warto pamiętać, iż omawiana gwarancja ubezpieczeniowa jest umową nienazwaną, więc tylko jej treść decyduje o prawach i obowiązkach stron. Nie przypomina klasycznie rozumianej umowy ubezpieczenia, jest zbliżona bardziej do papierów wartościowych, takich jak na przykład weksel. Bardzo istotną z punktu widzenia Zobowiązanego (firmy dekarskiej).
Cechą gwarancji ubezpieczeniowych jest to, że wypłata dokonana przez zakład ubezpieczeń z tytułu gwarancji zawsze skutkuje regresem do Zobowiązanego o zwrot wypłaconej za niego kwoty gwarantowanej oraz to, że do gwarancji nie mają zastosowania przepisy o ubezpieczeniach majątkowych lub osobowych.
Co do samej konstrukcji prawnej, gwarancja ubezpieczeniowa nie różni się niczym (poza nazwą wynikającą z podmiotu gwaranta) od gwarancji bankowej. Relacja gwarantowania ma charakter trójstronny i stanowi relację między:
1. gwarantem (ubezpieczycielem),
2. zobowiązanym (wykonawcą),
3. beneficjentem gwarancji (inwestorem).
Między każdym z tych podmiotów następuje przepływ dokumentów oraz informacji, co zostało w pełni zobrazowane na poniższym schemacie:
Wspomniane wcześniej podobieństwo między gwarancją bankową a ubezpieczeniową sprawdza się także do tego, że procedury związane z jej pozyskaniem i wynikające z tego wymagania gwarantów de facto też są identyczne. To ważna uwaga, gdyż czasem zobowiązany poszukując gwarancji ubezpieczeniowej ma nadzieję, iż pomimo odrzucenia jego wniosku do banku (jako gwaranta) uzyska takie zabezpieczenie finansowe od ubezpieczyciela. Niestety, to nieprawidłowy wniosek. Najczęściej w takich sytuacjach również ubezpieczyciele odmówią co do zasady (bez względu na wysokości składek) udzielenia gwarancji ubezpieczeniowej. Zobowiązanemu zaliczonemu wcześniej do grupy podwyższonego ryzyka.
Gwarancje ubezpieczeniowe odgrywają w obrocie gospodarczym ważną rolę i przynoszą stronom umowy gwarancji różne korzyści. Jedną z podstawowych zalet stosowania gwarancji jest poprawa płynności finansowej przedsiębiorstwa, w tym firmy dekarskiej. I tak:
1. Zobowiązany uzyskując gwarancję ubezpieczeniową unika angażowania własnych środków finansowych w celu złożenia zabezpieczeń wymaganych przez kontrahentów, a jeżeli wcześniejsze zabezpieczenia ustanowiono w gotówce (na przykład w formie jednorazowo wpłaconej kaucji lub systematycznych potrąceń z faktur), przedstawienie gwarancji stwarza możliwość odblokowania zabezpieczeń finansowych złożonych do wcześniej zawartych kontraktów.
2. Zwiększenie płynności przekłada się z kolei na poprawę konkurencyjności podmiotu zlecającego udzielenie gwarancji (zobowiązanego) dzięki możliwości między innymi uczestniczenia w wielu przetargach jednocześnie bądź ulokowania środków finansowych w inny sposób (na przykład przeznaczenie ich na inwestycje).
3. Ponadto, wybierając gwarancję ubezpieczeniową, firma dekarska nie zmniejsza swojej zdolności kredytowej w banku.
4. Fakt uzyskania gwarancji przyczynia się również do pewnego rodzaju „efektu wizerunkowego” – dowodzi bowiem, że sytuacja finansowa zobowiązanego (firmy dekarskiej) została przeanalizowana przez zakład ubezpieczeń (gwaranta) i pozytywnie zaopiniowana przez analityków ubezpieczyciela, co jest swoistym potwierdzeniem wiarygodności wobec kontrahentów.
W literaturze przedmiotu, zależnie od przyjętych kryteriów podziałów, możemy spotkać wiele klasyfikacji gwarancji. Z uwagi na charakter zobowiązania wyróżnia się gwarancje warunkowe oraz bezwarunkowe. Zasadnicza różnica między tym dwoma rodzajami gwarancji sprowadza się do tego, iż w momencie zgłoszenia żądania zapłaty przez beneficjenta gwarancji (na przykład inwestora) – w przypadku gwarancji warunkowej ubezpieczyciel przed dokonaniem wypłaty bada, czy wymogi (warunki) wyszczególnione w treści gwarancji zostały spełnione. W przypadku gwarancji ubezpieczeniowych bezwarunkowych zakład ubezpieczeń nie ma takiej możliwości.
W związku z realizacją inwestycji budowlanych na polskim rynku najbardziej rozpowszechnionym rodzajem gwarancji ubezpieczeniowych są gwarancje kontraktowe. Ich zastosowanie umożliwia zabezpieczenie pełnego procesu inwestycyjnego i zależnie od etapu tego procesu gwarancje ubezpieczeniowe obejmują swoim zakresem gwarancje:
1. zapłaty wadium – przydatne na etapie postępowania o zamówienie publiczne,
2. należytego wykonania kontraktu – przydatne w momencie podpisania umowy na realizację prac budowlanych,
3. zwrotu zaliczki – przydatne w momencie wypłaty zaliczki wykonawcy przez zlecającego,
4. właściwego usunięcia wad i usterek – przydatne w momencie zakończenia robót budowlanych.
Jak widać z powyższego bezpieczna inwestycja to także inwestycja odpowiednio zabezpieczona gwarancjami – w tym między innymi ubezpieczeniowymi – w zakresie przewidzianym dla poszczególnych jej uczestników.
W kolejnych częściach zwrócimy uwagę i opiszemy poszczególne rodzaje tych gwarancji ubezpieczeniowych związanych z procesem inwestycji budowlanej lub budowlano-montażowej.
Warto jednak wyraźnie zaznaczyć, że decyzjom o doborze właściwych instrumentów ubezpieczeniowych dla procesu inwestycyjnego powinno towarzyszyć przekonanie, że zawieranie umów ubezpieczenia i korzystania z oferty zakładów ubezpieczeń należy realizować przy współpracy i za pośrednictwem brokera ubezpieczeniowego. Jako profesjonalista dostosuje on zakres ochrony ubezpieczeniowej do faktycznych potrzeb ubezpieczającego.
