Kolejny zeszyt „Wytycznych dekarskich” będzie poświęcony pokryciom łupkowym. Wynika to ze wzrostu popularności tego specyficznego pokrycia, które ma wiele ewidentnych zalet.
Tekst KRZYSZTOF PATOKA
Łupki stosowane na dachach to kamienie naturalne o doskonałych cechach do pełnienia roli pokrycia. Ich niepowtarzalny wygląd, który sprawia, że dach ma charakter podnoszący walory architektoniczne budynków.
Łupki są niepalne, nieprzemakalne, wytrzymują ekstremalne temperatury, są wytrzymałe mechanicznie, a ich trwałość wynosi od 100 do 300 lat.
Kamienie nadające się do stosowania na dachy i elewacje charakteryzują się bardzo zwartą strukturą równoległych warstw, które można rozdzielać równomiernie w postaci cienkich płyt. Pochodzą one z gliniastych skał osadowych, a ich warstwy leżą na granicy między skałami osadowymi a skałą metamorficzną. Minerały z miki i krzemiany warstwowe są dominującymi i najważniejszymi ich składnikami.
W Europie jest kilka dużych złóż łupkowych.
Największe są w Hiszpanii, Niemczech i Francji. Oprócz tego opłacalne wydobywczo złoża występują jeszcze w Irlandii i Norwegii. Z tego powodu w tych krajach – i w ościennych (Belgia, Holandia, Dania, Szwecja, Szwajcaria itd.) – pokrycia łupkowe są bardzo popularne i to od dawna. Warto jednak zauważyć, że materiał ten ma bardzo zróżnicowane techniki układania uzależnione od kształtu nadawanemu kamieniom po ich wydobyciu. Duże znaczenie dla techniki układania mają grubości płyt, jakie można uzyskać z danego rodzaju łupka. Ciekawym przykładem jest Norwegia, gdzie takie pokrycia są nadal popularne, ponieważ używanym tam kamieniem jest bardzo szlachetna, gruba odmiana łupka kwarcytowego, układanego dawniej w bardzo specyficzny sposób (fot.1).
Im płyty są grubsze, tym ta technika jest bardziej ograniczona. Można to łatwo pokazać na przykładzie pokryć kamiennych stosowanych od wieków na Bałkanach i w Turcji. Tam do dzisiaj jako pokrycia dachowe stosuje się grube kamienie wydobywane w górach, wokół których powstają osiedla i miasta z dachami kamiennymi. Natomiast we Włoszech kamienie na dachach przestały być stosowane, ale w regionach alpejskich można obejrzeć bardzo ciekawe i słynne budynki „trullo” stawiane dawniej z kamieni wapiennych i kryte kamieniami układanymi bez zaprawy (jeden na drugim).
Tradycja pokryć kamiennych jest długa, ponieważ ludzie zawsze posługiwali się materiałami łatwymi do pozyskania.
Wiadomo, że na początku osadnictwa i budownictwa, wykorzystywano naturalne materiały do wznoszenia ścian i dachów. Ich pokryciami były dostępne materiały, czyli najczęściej różne rośliny lub ich części: liście, trawy, mchy, słoma i drewno. Jednak wiadomo, że są one mało trwałe i dodatkowo łatwopalne. Ten problem towarzyszył ludzkości zawsze i istnieje również dzisiaj. Palność większości używanych historycznie materiałów pokryciowych była i jest powodem stałego spadku ich stosowania. Niepalność pokryć była kryterium ich wyboru już od dawna, ponieważ pożary zbyt często niszczyły całe miasta i były powodem ogromnych strat. To tłumaczy czemu tam, gdzie było to możliwe, na dachach układano kamienie, a później dachówki.
Warto przy tej okazji zaznaczyć, że podstawowe wzory dachówek powstały na wzór pokryć kamiennych. Karpiówki są odzwierciedleniem pokryć wykonanych z płaskich płytek, a esówki (holenderki) pochodzą od dachówek wykuwanych w starożytnej Grecji z marmuru (fot. 2 i rys.1).
Później wzór marmurowych dachówek greckich został zastosowany przez Rzymian przy produkcji dachówek ceramicznych. Z tych wzorów powstały pokrycia typu „mnich-mniszka”, a z nich esówki (rys. 1) itd.
SYSTEMY MOCOWANIA POKRYĆ KAMIENNYCH
Współcześnie, poza elitarnym łupkiem stosowanym w całej Europie (fot. 3),
można obejrzeć dachy kryte kamieniami głównie na Bałkanach: w Chorwacji (fot. 5)
W dolnym prawym rogu widać dach w trakcie remontu, w trakcie którego jest pokrywany kamieniami układanymi na łatach. FOT. KRZYSZTOF PATOKA
lub Bośni i Hercegowinie (fot. 4),
gdzie znajduje się wiele bardzo starych domów krytych kamieniami wapiennymi oraz tych zbudowanych współcześnie z tego samego płaskiego kamienia. Porównując fot. 4 i 5 trzeb zwrócić uwagę na różnice w sposobie układania tego pokrycia. Na dachach bardziej stromych układa się (i zapewne zawsze tak było) płyty kamienne na łatach mocowanych bezpośrednio do więźby dachowej. Widać to bardzo wyraźnie na fot. 4 z Mostaru (Bośnia i Hercegowina), gdzie na remontowanym dachu jest właśnie przerwa w pracy. Natomiast na współczesnym dachu z okolic miasta Makarska (fot. 5 – Chorwacja) o niższym nachyleniu kamienie ułożone są na zaprawę na stropie betonowym. Jak widać wszystkie te dachy i nowe, i remontowane mają pokrycie z kamieni spoinowanych i bielonych.
Przyglądając się starożytnym greckim dachówkom marmurowym i ich sposobowi mocowania, można śmiało postawić wniosek, że drewno zawsze było podkładem do mocowania i pokryć kamiennych, i dachówek.
Współczesne łupki układa się zarówno na łatach, jak i na poszyciach pełnych z desek lub – rzadziej – z innych płyt drewnopochodnych. Wszystko zależy od wzoru kamieni i kształtu oraz konstrukcji dachu. Na prostych dachach krytych łupkiem w postaci kamieni o typowych kształtach (najczęściej prostokątach) układa się je na łatach i mocuje do nich sztyftami lub specjalnymi wkrętami, często z dodatkowym uchwytem drucianym na spodzie płyty (rys. 2).
Więcej szczegółów dotyczących krycia płytkami łupka będzie można znaleźć w kolejnym zeszycie „Wytycznych dekarskich”.
