Kluczowym elementem każdego budynku jest konstrukcja dachowa. Stanowi ona istotną część konstrukcji budynku, a jej jakość wpływa na trwałość i bezpieczeństwo całego budynku. Zwykle konstrukcja dachu jest wykonana z systemu drewnianych belek, z których każda ma swoje konkretne położenie i funkcje.
Ich wymiary zależą między innymi od rozpiętości dachu, rodzaju konstrukcji dachu i obciążeń dachu (w tym od wiatru, śniegu i pokrycia, którym jest na przykład dachówka ceramiczna). Wszystkie te elementy konstrukcji dachu powinny być dobrze zaprojektowane, a podczas budowy dachu właściwie i solidnie ze sobą połączone, ponieważ od tego zależy stabilność konstrukcji. Poza tym wszelkie poprawki i naprawy więźby dachowej są skomplikowane i kosztowne.
Elementy więźby dachowej tradycyjnej
Współczesne dachy krokwiowe, które przybierają najrozmaitsze kształty wywodzą się z idei ustawianych koło siebie nośnych i sztywnych różnych elementów konstrukcyjnych o kształcie trójkątnym, na które składały się dwie krokwie i belka stropowa (czy legar), które były oparte na zrębie ścian nośnych.
Konstrukcja dachu (więźba dachowa)
Dla współczesnych dachów stromych jest to drewniany lub metalowo-drewniany układ nośny, na którym układa się pokrycie dachu.
Konstrukcja więźby dachowej
Szkielet dachu, który tworzą elementy przenoszące ciężar dachu – obciążenia ze wszystkich jego warstw (w tym pokrycia dachowego) i obciążenia wynikającego z działania czynników atmosferycznych (śniegu i wiatru) na konstrukcję ścian budynku. W domach jednorodzinnych z dachem dwuspadowym, w zależności od rozpiętości ścian zewnętrznych, stosuje się różne rodzaje więźby dachowej:
- więźba krokwiowa (rozpiętość dachu do 7 m),
- więźba krokwiowo-jętkowa (rozpiętość dachu od 7 do 11 m),
- więźba płatwiowo-kleszczowa (o dużej rozpiętości – ponad 11 m).
Belka
To ukośny lub poziomy element konstrukcyjny dachu, przyjmujący obciążenia pionowe pochodzące od poziomych żeber i płyt stropowych, a następnie przenoszący je na podpory (ściany, słupy, filary, kolumny). Pracuje głównie na zginanie i ścinanie, dodatkowo może występować ściskanie lub rozciąganie. Może być wykonana z drewna, stali, betonu, żelbetu, a czasem również z kamienia.
Belka stropowa
W ciesielstwie jest to poziomy element konstrukcyjny stropu drewnianego, stosowany najczęściej w budynkach o konstrukcji szkieletowej z drewna litego, klejonego lub wykonanych z elementów dwuteowych czy skrzynkowych ze środnikiem.
Belka wiązarowa
W ciesielstwie dolny poziomy element konstrukcyjny drewnianego wiązara dachowego.
Więźba dachowa
Drewniana konstrukcja nośna dachu, na której układa się pokrycie dachowe. Pojęcie więźby dachowej dotyczy dachów krokwiowych (i płatwiowych będących pewną odmianą dachów krokwiowych). Więźba dachowa jest wykonywana przez cieśli. Konstrukcja dachu krokwiowego dzięki swojej uniwersalności, zwięzłej budowie i sztywności umożliwiła na przestrzeni wieków powstanie wielu różnych architektonicznych form dachów.
Murłata
Element konstrukcji dachu, element konstrukcyjny więźby dachowej. Pozioma belka, zwana również namurnicą, leżnią, ułożona na murze i zamocowana do niego; na murłacie opierają się krokwie. Murłata odpowiada za przenoszenie obciążeń dachu na ściany nośne budynku.
Krokiew
Główny element dachu typu krokwiowego, część konstrukcji dachu, część więźby dachowej. Pochyła belka nośna podtrzymująca pokrycie dachowe. Szczególnym rodzajem krokwi jest krokiew narożna. Krokiew położona w narożu wypukłym to krawężnica (inaczej krokiew graniowa, krokiew grzbietowa), a krokiew położona w narożu wklęsłym to krokiew koszowa.
Innym rodzajem krokwi jest kulawka. To krokiew o niepełnej długości (krokiew krótka) łącząca krokiew narożną z murłatą, kalenicę z krokwią koszową, krokiew koszową z krokwią narożną.
Wiatrownica
Drewniana deska lub łata mocowana do krokwi ukośnie od spodu. Usztywnia i wzmacnia konstrukcję więźby dachowej w kierunku podłużnym. Zapewnia współpracę wiązarów przy obciążeniu wiatrem.
Jętka
To poziomy element konstrukcyjny wiązara jętkowego rozpierający każdą parę krokwi w jego górnej części (w połowie lub nieco powyżej ich długości). Dzięki jętkom możliwe jest zwiększenie rozpiętości dachu nawet do 11 m.. Na użytkowym poddaszu jętki wykorzystuje się jako belki stropu dzielącego przestrzeń poddasza na część dolną (mieszkalną) i górną (stryszek). Jętki mogą stać się elementem dekoracyjnym wnętrza na poddaszu.
Kleszcze
Są elementami płatwiowo-kleszczowej więźby dachowej. To poziome elementy usztywniające drewnianą konstrukcję dachową, składające się z dwóch desek drewnianych obejmujących krokwie i słupy.
Miecz
Skośna belka usztywniająca połączenie słupów i opartych na nich płatwi. Element więźby dachowej.
Płatew
Element konstrukcji dachu. Płatew to pozioma belka nośna, na której opierają się krokwie. Płatew może być kalenicowa, stropowa i pośrednia.
Krawędź dachu
Inaczej krawędź połaci dachowej. Linie ograniczające połacie dachu. Pozioma krawędź dachu to linie okapu i kalenicy. Skośne to linie szczytów, rzadziej linie kosza dachowego.
Grzbiet dachu
Linia łączenia dwóch połaci dachowych leżących obok siebie, przenikających się pod kątem mniejszym niż 180° (forma wypukła dachu). Na grzbietach układa się gąsiory. Termin grzbiet jest używany zamiennie z terminem naroże. Termin grzbiet jest używany przez dekarzy, natomiast tożsamy z nim termin naroże jest używany częściej przez cieśli.
Kontrłaty
Wprawdzie nie są to elementy konstrukcji dachu, ale są niezwykle ważne ze względu na wentylację połaci dachu. Kontrłaty to drewniane listwy montowane na warstwie wstępnego krycia (na przykład na membranie dachowej) równolegle do krokwi i mocowane do nich. Do kontrłat montuje się łaty. Kontrłaty tworzą szczelinę wentylacyjną między pokryciem zasadniczym a pokryciem wstępnym.
Łaty
Podobnie jak kontrłaty nie są elementami konstrukcji dachu. To drewniane, zazwyczaj poziomo położone listwy, na których jest układane lub do których jest montowane pokrycie dachu, na przykład dachówki, blachodachówki. Łaty stanowią element ołatowania (rusztowania z kontrłat i łat), w którym łaty leżą na kontrłatach.
Ołatowanie
System prostopadłych do siebie listewek zamocowanych na połaci dachowej w celu ułożenia na nim pokrycia dachowego; składa się z kontrłat (listew prostopadłych do okapu znajdujących się nad krokwiami) i z łat (listew równoległych do okapu przybijanych na wierzch kontrłat). Wielkość przekroju kontrłat zależy od wentylacji dachu, a łat – od rozstawu krokwi i obciążenia.
Wentylacja dachu
To kolejny termin dotyczący konstrukcji dachowej. Obejmuje on połączone ze sobą przestrzenie i szczeliny wykonane w konstrukcji dachu w celu ciągłego usuwania z niego wilgoci za pomocą przepływającego w tych przestrzeniach powietrza. Zasadniczo określenie to dotyczy dwóch niezależnych zagadnień technicznych: pokrycia wentylowanego oraz dachu wentylowanego.
Więźba prefabrykowana
Podczas budowy domu poza tradycyjną więźbą dachową stosuje się też więźbę prefabrykowaną. Montuje się ją z gotowych, przygotowanych w suchej i ciepłej hali fabrycznej wiązarów dachowych. Prefabrykowane konstrukcje dachu – wiązary kratowe – wytwarza się z drewna suszonego przemysłowo i czterostronnie struganego, łączonego płytkami kolczastymi.
Prefabrykowane wiązary dachowe można porównać do klocków Lego. Elementy są precyzyjnie wykonane, ponumerowane, a do całości zestawu dołączona jest szczegółowo przygotowana dokumentacja projektowo-montażowa. Wraz z wiązarami dostarczane są wszystkie materiały pomocnicze wkręty, gwoździe, kątowniki, kotwy, deski stężające i łączniki metalowe. Ponadto do każdego transportu jest dołączona dokumentacja montażowa. W konstrukcji, którą tworzą drewniane wiązary dachowe, trzeba tak samo zadbać o wentylację dachu jak w dachu z więźbą tradycyjną.
Wiązar
Podstawowa część konstrukcji dachu, element nośny więźby dachowej, najczęściej w postaci równoramiennego trójkąta. Tworzą go dwie skośne krokwie (pasy górne), oparte na zewnętrznej ścianie budynku za pośrednictwem murłaty, oraz pas dolny (tram lub jętka), połączone ze sobą słupkami. Stosowane są różne typy wiązarów: drewniany (krokwiowy, jętkowy, płatwiowo-kleszczowy, wieszarowy), stalowy (kratownica lub blachownica), żelbetowy (kratownica).
Kratownica
W budownictwie rodzaj konstrukcji nośnej (belki), która może stawiać opór tylko deformacjom osiowym. Poszczególne elementy kratownicy (pas dolny, słupki, krzyżulce i pas górny) są ze sobą połączone przegubami. Najczęściej występują drewniane lub stalowe kratownice mostowe i dachowe. Tego typu rozwiązanie stosuje się w budownictwie przemysłowym.
