Użycie określenia „wentylacja” lub „wentylacyjny”, stosowanego w opisach dotyczących techniki dachowej, ma często mylący charakter. Wynika to z braku precyzji w stosowanym słownictwie lub z niefrasobliwego powtarzania sformułowań zawartych w mało wiarygodnych tekstach. Niestety, takich tekstów jest zbyt dużo w internecie.
Tekst KRZYSZTOF PATOKA
Żyjemy w czasach wymagających stałego kontrolowania rozpowszechnianych informacji. Warto to robić, aby nie być powodem kłopotów i strat na budowie. Doskonałym przykładem takich problemów są informacje dotyczące podbitek i ich wentylacji.
Wentylacja to wymiana zużytego powietrza na świeże, atmosferyczne w pomieszczeniach lub cyrkulacja powietrza w przestrzeniach technicznych, w których trzeba usuwać zanieczyszczenia lub szkodliwe składniki powietrza. W dachach to słowo jest przypisane do kilku znaczeń. Wentylacja dachów lub ich pokryć [1, 2] oznacza od dawna stosowane techniki, polegające na usuwaniu z dachu (jako przegrody budowlanej) wilgoci za pomocą powietrza przemieszczającego się w specjalnie zbudowanych w tym celu przestrzeniach. Z reguły technika ta wykorzystuje naturalne mechanizmy wymuszające ruch powietrza: ciąg termiczny i siły wywołane działaniami wiatru. Zdarza się jednak, że ruch powietrza jest wymuszany mechanicznie. Samo słowo „wentylacja” w połączeniu z innymi określającymi miejsce oznacza wymianę powietrza w tych miejscach. Na przykład: przez dach przechodzą przewody wylotowe powodujące wymianę powietrza w pomieszczeniach znajdujących się pod tym dachem. Jest to element wentylacji pomieszczeń. To samo słowo, ale w zestawie z drugim znaczy zupełnie co innego. Warto dodać, że wentylacja pomieszczeń ma pewien wpływ na wentylację dachu (i odwrotnie też). Na tych samych dachach można spotkać sytuacje, w których te same kominki, tak samo wykonane i zamontowane obok siebie, pełnią na tym dachu dwie różne funkcje. Mogą również stanowić odpowietrzenia kanalizacji lub innych instalacji. Niestety, z powodu identyczności wyglądu takie elementy nazywane są „kominkami wentylacyjnymi” i to tworzy czasami problemy, ponieważ każde odrębne zastosowanie wymaga innego sposobu zamontowania. Dotyczy to szczególnie produkowanych seryjnie kominków służących odpowietrzeniu różnych warstw w powłokach dachów płaskich. Mimo tej ściśle określonej funkcji, są one nazywane również „kominkami wentylacyjnymi”. Z tego powodu niektórzy uczestnicy procesu budowlanego i niektórzy wykonawcy uważają, że dach automatycznie po ich zamontowaniu jest wentylowany. To duży błąd.
Podobnie jest z podbitkami, produkowanymi seryjnie. Ich producenci oferują gotowe systemy podbitek z blach, tworzyw sztucznych lub (rzadziej) z materiałów drewnopochodnych. Oczywiście stosuje się jeszcze podbitki drewniane (z desek boazeryjnych). W oferowanych systemach są również elementy nazywane wentylacyjnymi. Są to specjalne kratki montowane w podbitce lub panele podbitki z dziurkami umożliwiającymi przepływ powietrza. Ich zastosowanie tylko w specjalnych okolicznościach może mieć związek z wentylacją dachu. Dziurki w takich panelach mogą dostarczać powietrze do dolnej szczeliny wentylacyjnej (rys. 1, rys. 2), znajdującej się pod deskami z papą lub pod FWK (folia wstępnego krycia).
Jeżeli taka szczelina jest dobrze wykonana pod deskami lub pod FWK i ma wlot nad ścianą budynku, to powietrze przepuszczone przez podbitkę będzie wentylować dach, czyli przestrzeń pod pokryciem całkowitym (pokrycie zasadnicze + warstwa wstępna – deskowanie z papą). Celem tej przestrzeni jest usuwanie wilgoci z termoizolacji i konstrukcji dachu. Jeśli warstwą wstępną jest MWK (membrana wstępnego krycia) ta przestrzeń (może być szczelina) jest zbędna, ponieważ termoizolacja i konstrukcja dachu pozbywa się wilgoci dzięki przechodzeniu pary wodnej przez membranę. Wtedy w dachu konieczna jest tylko jedna szczelina wentylacyjna (rys. 3) i podbitka nie musi umożliwiać przepływu powietrza będącego transporterem pary wodnej. Jeżeli w takich dachach (rys. 3) montuje się podbitkę z perforowanymi panelami, to służą one jedynie odpowietrzaniu przestrzeni znajdującej się za okapem i nad podbitką. Trzeba jednak zaznaczyć, że nie jest to zabieg konieczny, ponieważ nie ma znaczenia dla trwałości konstrukcji. Para wodna jest bowiem usuwana (gdy jest jej za dużo) przez szczelinę wentylacyjną tworzoną przez kontrłatę nad MWK. Oczywiście zamontowanie podbitki wentylującej w dachu z MWK (rys. 3) nie szkodzi i może być wykonane na podstawie indywidualnej decyzji.
Jednak istnieją pewne istotne różnice dotyczące liczby paneli wentylacyjnych w obu opisanych wyżej sytuacjach. Jeśli w podbitce mamy wlot dla powietrza (rys. 1, rys. 2), które ma przepływać pod poszyciem (deski, OSB itp.) z papą, to jego powierzchnia perforacji musi być odpowiednia do stosowanych i obowiązujących zasad (WD Zeszyt 4 [2] i norma DIN 4108 – 3) pokazanych na rys. 4 [2]. Oznacza to, że na 1 mb podbitki minimalna powierzchnia wlotu dla powietrza wentylującego musi wynosić 200 cm². Trzeba zaznaczyć, że powierzchnia przelotowa to całkowita (sumaryczna) powierzchnia wszystkich otworów znajdujących się na jednym panelu. Na rys. 5 jest pokazany model takiej perforacji, dla której najlepszą średnicą otworów przelotowych dla powietrza wentylacyjnego jest 5 mm. Warto przeanalizować skuteczność takiego modelu. Jeżeli pokazana na rys. 5 długość S perforacji wynosiłaby 10 cm, to przy szerokości podbitki wynoszącej 40 cm, jeden panel wentylacyjny dawałby powierzchnie przepływu 14 cm² x 4 = 56 cm² (opis na rys. 5). Przyjmując, że miałby on 10 cm szerokości to na 1 mb potrzeba ich 4 sztuki bo: wymagane jest minimum 200 cm²/mb, a jeden panel ma 56 cm² (200 : 56 = 3,6 szt.). Przy tej szerokości panelu na 1 mb okapu potrzeba ich 10 sztuk. Tak więc cztery z nich musiałby być wentylacyjne. To się da zrobić, ale trzeba pamiętać, że gdy długość krokwi jest większa niż 10 m, to powierzchnia minimalna musi być większa tak, aby wlot stanowił 0,2% powierzchni dachu (według rys. 4).
Jeżeli natomiast w dachu z MWK jest potrzebna tylko jedna szczelina, panele wentylacyjne nie muszą być montowane, a jeśli już, to też nie muszą mieć otworów przelotowych ø5 mm. Jednak im ich średnica jest mniejsza, tym większe są opory przepływu i tym mniej powietrza będzie się przez nie przedostawać.
Jak już wspomniałem, zamontowanie podbitki wentylującej w dachu z MWK (rys. 3) nie szkodzi i może być wykonane na podstawie indywidualnej decyzji. Warto jednak zastanowić się, czy czasem nie zdarzają się takie sytuacje, w których w dachu jest tylko jedna szczelina wentylacyjna lub przestrzeń wentylacyjna na strychu, a mimo to powinno się zamontować panele z otworami odpowietrzającymi. Takie panele nie tworzą wlotu dla powietrza wentylującego dach, ale mogą usuwać wilgoć technologiczną z materiałów tworzących konstrukcję dachu w obszarze okapu oraz ściany. Kiedy to może mieć znaczenie? Otóż wilgoć technologiczna (mokre mury i drewno po budowie) może zagrażać tym obszarom wtedy, gdy w dachu jest zamontowana warstwa wstępnego krycia w postaci MWK o niższej paroprzepuszczalności (Sd ≥ 0,1 m) lub płyty wstępnego krycia (PMK – patrz [2]), których Sd > 0,1 m. Podobnie jest z dachami o poddaszu niemieszkalnym, z wentylowanym strychem, w których nie ma wlotu do przestrzeni wentylacyjnej w okapie. Zastosowanie paneli wentylacyjnych w takich dachach jest wysoce pożyteczne, ponieważ okap jest specyficznym miejscem w dachu, w którym najszybciej następuje ochłodzenie. Tam nie dociera ciepło z pomieszczeń, a wiatr najszybciej ochładza. Natomiast okapy na stronach południowych budynków są również dość szybko ogrzewane i ten zestaw oddziaływań powoduje częste zmiany temperatury, które sprzyjają powstawaniu skroplin.
Bibliografia:
[1] Krzysztof Patoka „Wentylacja dachów i stropodachów”. Wydawnictwo Medium, Warszawa 2010.
[2] „Wytyczne dekarskie. Zeszyt 4. Zasady doboru warstw wstępnego krycia dla pokryć dachów pochyłych z detalami wykonawczymi”, Polskie Stowarzyszenie Dekarzy, Warszawa 2020.
KRZYSZTOF PATOKA
Ekspert z wieloletnim doświadczeniem; członek Polskiego Stowarzyszenia Dekarzy; rzeczoznawca SITPMB przy NOT. Autor publikacji w magazynach branżowych oraz współautor „Wytycznych dekarskich” oraz „Słownika terminów i nazw dekarskich” .
