Połączenia ciesielskie – jętka-krokiew

Więźba krokwiowo-jętkowa jest jedną z najpopularniejszych konstrukcji dachowych. Jej jednym z trzech podstawowych jest połączenie jętka-krokiew. Są elementami ściskanymi przez krokwie, a nie jak często się uważa – rozciąganymi przez nie. Nie należy też mylić jętki z kleszczami chociaż ich funkcje są podobne.

Tekst JAN GRYCUK, PIOTR LEŃ, RADOSŁAW KUPIS

Jętki rozpierają każdą parę krokwi mniej więcej w połowie (lub nieco powyżej) ich długości. Dzięki jętkom możliwe jest zwiększenie rozpiętości dachu nawet do 11 m (przy więźbie krokwiowej możliwa jest jedynie rozpiętość do 7 m).
Podstawową funkcją tego połączenia jest zwiększenie rozpiętości krokwi, przy jednoczesnym ograniczeniu ich ugięcia. Dotyczy to zarówno odkształceń dachu pod wpływem jego ciężaru własnego (krokwie mają dodatkowe podparcie w środku swej długości), jak również wywołanych poziomym parciem i ssaniem wiatru.
Właściwe połączenie jest wtedy, gdy jętka wyraźnie rozpiera krokwie jak w klasycznym połączeniu ciesielskim na „jaskółczy ogon”. Jego zadaniem jest stabilizowanie położenia jętki. Dawniej dodatkowo wzmacniano to połączenie przez wbicie kołka z twardego drewna w otwór przewiercony przez oba elementy. Później kołek zastąpiła metalowa śruba z nakrętką. Obecnie najczęściej jest to połączenie doczołowe, ale również występują połączenia na wręby, czopy lub nakładki. W żadnym razie nie może to być dostawienie jętek do jednego z boków krokwi i skręcenie ich śrubami. Takie połączenie elementów nie zapewni stabilności konstrukcji dachu.

Projekt połączenia

Podział na kleszcze i jętki ma wymiar historyczny wynikający z pierwotnych zastosowań i ówczesnych możliwości technicznych cieśli. Obecnie, dzięki zastosowaniu łączników metalowych połączenia ciesielskie elementów są stabilniejsze i mogą przenosić większy zakres różnorodnych obciążeń. Dlatego podział funkcyjny tych elementów zaciera się.
Bezpośrednią konsekwencją zakładanego przeznaczenia elementu jest jego sposób połączenia z krokwią. Definicja parametrów jętki w programie Dietrich’s 3D CAD/CAM, moduł D-DACH Professional zakłada określenie: materiału, wymiarów przekroju jętki, rzędnej wysokościowej dolnej krawędzi jętki oraz połączeń z krokwiami oraz płatwiami. Definicja zakłada dwa podstawowe połączenia jętki z krokwią: doczołowe oraz na czop.
Połączenie doczołowe zakłada umieszczenie jętki w osi krokwi poprzez obcięcie jej czół pod kątem zgodnym z nachyleniem krokwi. To proste połączenie wymaga jednak zastosowania dodatkowego łącznika w postaci gwoździa/wkręta.
Połączenie na czop jest zdecydowanie bardziej pracochłonne. Czop ustabilizuje łączone elementy – zarówno krokiew, jak i jętkę. Tradycyjnie czop zaopatrzony jest pojedynczym lub podwójnym drewnianym kołkiem. To jedno z klasycznych form połączenia jętki.
Korzystając z dodatkowych narzędzi dostępnych w pakiecie Dietrich’s jak D-CAM Professional można swobodnie kreować niepołączenia krokiew-jętka.
Połączenie doczołowe z nakładkami. Wprowadzenie dodatkowych elementów w postaci drewnianych nakładek w prosty sposób pozwala usztywnić połączenie doczołowe. Materiał nakładek może być różny – zastosować można zarówno drewno, materiały drewnopochodne, jak i stalowe płytki perforowane.
Połączenie na wrąb czołowy z łącznikiem. Pojedynczy element jętki można łączyć z krokwiami za pomocą jednej z wielu odmian wrębów czołowych. Należy jednak pamiętać o osłabieniu przekroju krokwi spowodowanym oraz konieczności zastosowania łącznika, najlepiej śruby.
Połączenie na nakładkę. Proste podcięcie w krokwi oraz w jętce pozwala ustabilizować połączenie. Wycięcie w krokwi powinno być jednak niewielkie by nie osłabiać belki i nie zmniejszać powierzchni docisku w połączeniu.
Połączenie na nakładkę jaskółczy ogon. Klasyczne połączenie jętki z krokwią realizowane było jako nakładka jaskółczy ogon. Dziś stosowane jest niezwykle rzadko ze względu na dużą pracochłonność. Charakterystyczne podcięcie ma na celu zablokowanie możliwości wysunięcia się elementu z połączenia. Trzeba jednak pamiętać, że taki układ elementów wymusza miejscowe zmniejszenie przekroju krokwi, a więc jej osłabienie. Dolna płaszczyzna styku krokwi z jętką powinna być możliwie największa, gdyż połączenie to pracuje przede wszystkim na docisk.

Wykonanie połączenia za pomocą elektronarzędzi

Połączenie krokwi z jętką najczęściej wykonuje się na jaskółczy ogon. Po wytrasowaniu na obu elementach do wycięcia „gniazda” na jaskółczy ogon (część żeńska) w krokwi możemy użyć pilarki tarczowej z urządzeniem do wykonywania wpustów. Pilarkę należy dodatkowo uzbroić w szynę systemową najlepiej o długości cięcia 420 mm. Wpust w krokwi frezujemy na głębokość 25-30 mm. Pilarka po uzbrojeniu w głowicę frezującą do wpustów i szynę osiąga głębokość frezowania 30 mm. Jest to wystarczająca głębokość do wykonania gniazda-wpustu wykonanego na jętce. Po wytrasowaniu krokwi ustawiamy na szynie odpowiedni kąt i kilkoma ruchami frezujemy wpust. Głowica frezująca ma regulowaną szerokość frezowania w zakresie 16-25 mm. Musimy zatem wykonać kilka przejść celem wykonania pierwszej części połączenia. Tempo frezowania jest porównywalne z prędkością cięcia pilarką tarczową więc połączenie powstaje szybko i dokładnie.
Podobnie wykonujemy drugi element połączenia, czyli część męską na elemencie jętki. Trasujemy połączenie na końcu elementu, po czym przykładamy pilarkę uzbrojoną w głowice do wpustów oraz szynę i wykonujemy spłaszczenie elementu na głębokość maksymalnie 30 mm. Głębokości osiągane przez wspomniana pilarkę z głowicą frezującą są wystarczające do wykonania prawidłowego połączenia jętki z krokwią na jaskółczy ogon. Po sfrezowaniu połączenia musimy nadać mu kształt jaskółczego ogona. To możemy wykonać wyrzynarką.
Innym urządzeniem, którym możemy wykonać to połączenie na grubych elementach jest pilarka tarczowa z głowicą oraz szyna prowadząca z przykładnicą kątową.